Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Kaliszewski,Nostalgiastylu.NeoklasycyzmlirykipolskiejXXwiekuwkrytyce,badaniach
ipoetykachimmanentnych,Kraków2007,ISBN978-83-233-2311-2,©byA.Kaliszewski&WUJ
27
1.3.Neoklasycyzm,pseudoklasycyzm
WświetlebadańWellekaterminneoklasycyzmpojawiłsięwXXwiekuwAnglii
(neoclassicism),gdziewymienniezresztązklasycyzmem(classicism)używanybył
wstosunkudoXVIII-wiecznejliteraturyangielskiej(Pope,Dryden)
51.Neutralny,zda-
niemWelleka,termin„neoklasyczny”(neoclassical)wystąpiłwAngliiw1863roku,
kiedytoWilliamRushtonwdzieleClassicalandRomanticSchoolsofEnglishLitera-
tureużyłgowznaczeniutakim,jakiedodziśwystępuje,gdychodziowmiaręzwięzłą
izrozumiałąetykietętendencji,polegającejnakształtowaniuswojegostylunawzorach
starożytnych
52.UżycietegoterminuprzezRushtonabyłozdaniemWellekaczymś
odosobnionymażdonaszegostulecia.Wellekpodkreślanatomiast,iżwepocewikto-
riańskiej,nieprzychylnejwobecepokiwcześniejszej,bardzoupowszechniasięwarto-
ściującepejoratywneokreślenie„pseudoklasycyzm”(pseudoclassicism),atakże
„pseudoklasykalizm”(pseudoclassicalism)–zwłaszczaużywanewobecliteraturyfran-
cuskiej.
HenriemuPeyre’owiterminneoklasycyzm„pasuje”dopierodowidocznejpo1914
rokuwpoezjifrancuskiejreakcjiantysymbolistycznejiantynaturalistycznej,utrzyma-
nejwduchupowrotudoklasycznychtradycji.Idzieotzw.„renesansklasyczny”
Charles’aMaurrasa,oActionFrançaise.TenneoklasycyzmzostajeprzezPeyre’ana-
zwany„najlepiejzorganizowanyminajszerszymz[...]powrotówdoklasycyzmu”
53,
aleteżskrytykowanyza„ucieczkęwprzeszłość”,braktalentów,szerszejakceptacji
społecznej,nadmiarpierwiastkównarodowych,aleksandrynizm.Peyreprzywołuje
zjawiskazasługującenamianoneoklasycyzmuwAnglii(„Eliotijegoprzyjaciele”
54)
orazwNiemczech(niekonkretyzujeich,mazapewnenamyśliGeorgeKreis).
Wszystkieteneoklasycyzmynazywakonsekwentnie„ciasnymi”,„zamkniętymiwin-
telektualizmie”,„dogmatycznymi”,„wykoncypowanymi”,snobistycznymi(choćwoce-
niePeyre’asąone,owszem,neoklasycyzmemwsensieterminuhistorycznego).
RównocześniePeyrebuduje–jakbynazasadzierekompensowania„zawodu”wy-
wołanegoowymijałowymi,wątłymineoklasycyzmami–termin„wiecznegoklasycy-
zmu”(rozumianegochybajakonadprąd),wktórymwidziwręczgłównąszansęlitera-
turywspółczesnej!Ówwielki„wiecznyklasycyzm”polegana„uklasycznieniuwe-
wnętrznego,głębokiegoromantyzmu”,dopełnieniugoiposzerzeniu;matobyć„zmy-
słowośćintelektualnieprzefiltrowana,liryzmzobiektywizowany.Obejmujeonjako
prądważnączęśćepokiwspółczesności,takpisarzy,jakiplastyków.Zaskakują
wszakżewymienionenazwiska:Valéry,Claudel,Cocteau,Reverdy,Breton,Celnik
Rousseau,Matisse,Braque,Derain,Soulages.
MożezaskakiwaćteżstanowiskoVanTieghema,którywogólestroniodwyodręb-
nieniajakiegokolwieknurtuneoklasycznego(tymbardziejdoktryny!)wokresie1850–
–1930,mimoiżbadaczopisujeparnasizm,programyValéry’egoorazClaudela.(Dziwi
zwłaszczapominięcie„renesansuklasycznego”Maurrasa.)
51Por.R.Wellek,Terminipojęcie...,dz.cyt.,s.138–139.
52Tamże,s.140.
53Tamże,s.251.
54Wymieniapisarzy:LyttonStrachey,DavidGarnett,E.M.Forster,HaroldNicolson,CliveBell,
AldousHouxley,RichardAldington,Sitwellowie.BraktuPounda,GravesaczyAikena,azwłaszczaHul-
me’a(!).
