Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Językowo-kulturowyobrazstołuwpolszczyźnie
jakotrzeźwia
17
pannapowinnibyć(1637),Białogłowamabyćranonabożna,
wdzieńpracowita,mądraustołu,zawszeochędożna,miławpokoju
18
;zXVIII
wieku:Częstowanogogłowąostół4niegrzecznie’(1702),Dzisiajzaprasza
doprzepysznegostołunaochotę,jutrodośmierdzącegodołunastypę(1739);
XIX-wiecznych:Nielubichmielcichozastołemsiedzieć4orozochoconych
piwembiesiadnikach’(1806),Głupijakstołowenogi(1855),Bóg,którychleb
jeśćkażewpocieczołaswego,próżnującychnieprzyjmiedostołuwłasnego
(1886),Czerwoneiżółtecholewydostołu,aczarnezadrzwi4bogatympierw-
szemiejsca,abiednympogarda’(1894),Drogajakpostole(1894),Pocałował
stół4przegrałwkarty’(1894),Najednymstolewyliczyć4wypłacićcałąnależ-
nośćnaraz,codogrosza’(1896)iXX-wiecznych:Ktosięnienajadł,niechstół
obliże(1902),WKiernozijestśrodekświata,naplebani,wśrodkustołowego
pokoju
19
,Niekleisięrozmowa,chybaktośnogizałożyłnakrzyżpodstołem
20
(1957).Ichprzyporządkowaniefunkcjonalnejestzróżnicowane,wiążąsięone
bowiemzobrzędowością,obyczajowością,sąmoralizujące,aleteżiżartobliwe.
Analizowaneprzysłowiacharakteryzująsięwwiększościrodzimąprowe-
niencją;sporadycznieodnajdujemyzaśprzykładyparemii(kilkajednostek)przy-
jętychdopolszczyznyzinnychjęzyków,główniezłaciny(wczasachjejinten-
sywnychwpływównakulturępolską),iadaptowanychnapłaszczyźniewer-
balnej.PrzykłademmożebyćrejestrowanajakoXVII-wiecznaparemiaDaleko
dogębyodstołu,którejpierwowzoremjestłacińskafrazaMultacaduntinter
calicemsupremaquelabra(nWielesięmożezdarzyćmiędzyustamiabrzegiem
pucharu”),prototypowozwiązanazmitycznymAnkajosem,synemPosejdona,
królemLelegrównawyspieSamos
21
.Podobnąswobodącharakteryzujesię
17Określenietrzeźwi(formapierwotnawyrazutrzeźwy)obokznaczeniapodstawowego4nie
pijany,przytomny’oznaczałorównież4zdrowy,jasny,niezaćmionyuprzedzeniami,bezstron-
nypozytywny’.Jegopozostałościąwjęzykujestfrazeologizmtrzeźwespojrzenie.Wwy-
rażeniutrzeźwiapannazdużądoząprawdopodobieństwadotegożznaczenianawiązuje.
Wyrazpannakojarzonyzniewinnościąsłużywzmocnieniuzałożonegoprzekazutreści.Por.
SWVII,s.149.
18
Wdawnejpolszczyźniewyrazochędożnyoznaczał:10)4czysty,schludny,porządny’oraz
20)4piękny,strojny,wykwintny,ozdobny,elegancki’.WSłownikuwarszawskimpierwszy
opatrzonyzostałkwalifikatoremnmałoużywany”(X),drugi-nstaropolski”(†).Por.SWIII,
s.544.Białogłowa-zgodniezżyczeniem-miławpokojutotaka,którajest4słodka,
wdzięczna,urocza,ujmująca,sympatycznaipociągająca’oraz4godnamiłości’.Podpoję
-
ciempokoju-zgodniezrejestracjąwtezaurusie-rozumiano:4spokój,spokojnośćiciszę’,
4spokójwkraju’,4spoczynek,sen,spanie’oraz4komnatę,izbę’.Por.SWIII,s.507-509.
19
Kiernoziajestwsią(dawniej,kilkakrotniemiasteczko)położonąwpowieciełowickim(woj.
łódzkie),siedzibąwładzgminy.
20Przysłowieodnosisiędoludowychwierzeń.
21Szerzejpatrz:Kopaliński1985,42.
25
