Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ElżbietaSkorupska-Raczyńska
iżartobliwejperspektywy.UwagęzwracaprzepełnionadrwinąparemiaMiejska
przyjaźń:konwinapiwo,rożnanapieczenie,aobrusanastółnieżałować
(1894),negatywnieilustrującamiasto,postrzeganewdrugiejpołowieXIXwieku
jakomiejscezłairozpusty(Skorupska-Raczyńska2014,167-178).
Chronologiaprzysłów.Analizarejestracjiparemiizkomponentemstół
wpolszczyźniepisanej(napodstawiedanychwNKPP)wskazuje,iż38znich
(czylicotrzecieprzysłowie)żywotnebyłowjęzykuprzynajmniejwXVI(6jed-
nostek)i/lubXVIIwieku(32jednostki).Stosunkowonieliczne(6jednostek)
okazująsięprzysłowiarejestrowanejakoXVIII-wieczne.Oznaczato,iżzawarte
wnichuwagi,komentarzeipouczeniadotyczącejadłaistołuorazzachowa-
niasięprzynimoddawnaistotnieregulowałyikreowaływażkiedlawspól-
notyobyczaje.Wśródpozostałych71przysłówdominująjednostkirejestro-
wanejakoXIX-wieczne(53),uzupełnioneprzezspisanewwiekuXX(18jed-
nostek),cotłumaczyćmożnawzmożonymzainteresowaniemkulturąludową
ijejdziedzictwemwczasachromantyzmu,aszczególniepozytywizmu,czego
odzwierciedleniemsąm.in.zasobypomnikowegodziełaOskaraKolberga
13
.
Otoprzykładyanalizowanychprzysłów,wporządkuchronologicznym-zXVI
wieku:Lisie,pomknijsię,kuno,przedstół,sobolu,zastół,aty,baranie,zapiec
(1568),Bezgodnościnaurzędzie,jakgdyświniazastółsiędzie(1570),Komu
zawszenadszyjąwisimieczgoły,nieuczyniąmusmakuprzyprawnestoły
14
(1584);zXVIIstulecia:Niemieć15kościpodstół,niechsiępsiniewadzą
(1618),Mążwkościelejakonabożnyksiądz
16
,wradziejakomądrysenator,
nakoniujakoporządnyżołnierz,ustołujakoochotnygospodarz,napokoju
13
OskarKolberg(1814-1890)byłwybitnymetnografem,autorembadańkulturyludowej.
Wswoichpublikacjachzawarł2700przysłóworaz12500pieśni,1250podańi670bajek,
atakżezagadkiiwidowiska.
14
PrzysłowienawiązujedowyrażeniamieczDamoklesa,symbolizującegogroźbyzatruwające
każdąchwilęprzeżywanegoszczęścia.DamoklesbyłfaworytemnadworzeDionizjosaIStar-
szego(ok.430-367p.n.e.),osławionegozpowodujegookrucieństwa,chciwościipodejrzli-
wościwładcySyrakuz.KiedypochlebcaDamoklesnieszczerzewychwalałDionizjosajako
najszczęśliwszegowładcęnaziemi,tenżepozwoliłswemufaworytowinapopróbowanietego
szczęściaizaprosiłgonawieczerzę,podczasktórejnadgłowązawistnikawisiałnakońskim
włosie,upowały,obnażonymiecz(Kopaliński1985,192).
Wyrażenieprzyprawnestołyoznaczatu4przygotowane,przysposobione,zaopatrzone’
(wSłownikuwarszawskimzkwalifikatoremnieliterowym†,objaśnionymjakonstaropol-
ski”)lub/iprzenośnie4ozdobny,strojny,wykwintny,okazały’.Por.SWV
,s.351.
15
Rozkazującezalecenieniemiećjestformąsłowamiotnąć(miotać)4rzucić,cisnąć’.SWII,
s.947i995.
16
Porównaniejakonabożnyksiądzoznaczatu4oddanynabożeństwu,przejętynabożeństwem’.
SWIII,s.12.
24
