Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
52
I.DAWNEPAŃSTWOPATRYMONIALNEIMONARCHIASTANOWA(966-1505)
dowarstwymożnych.Pozostalistacjonowaliwgrodachstołecznychlub
wstanicachgranicznych.Taformacjaprzeżywałanajwiększyrozkwitzapa-
nowaniapierwszychPiastów,wpływającznacząconaichsukcesywojenne
ipolityczne.OdkońcaXIwiekudrużynazanika,zmniejszasiędoniewielkie-
gozbrojnegooddziałubędącegoorszakiemwładcy.Dawniejdrużynnicy
otrzymywalinadaniaziemskieodksięcia.Wzamianmielipowinność
zgłaszaniasięnawezwaniedosłużbywpiechocielubkonnicy,wzależności
odkondycjimajątkowej.Wzamianzwolnionoichodinnychpowinności
ponoszonychprzezludność24.
KościółnapoczątkuswojegoistnieniawPolscebyłnautrzymaniupanu-
jącego,którynatencelprzeznaczałczęśćdaninzróżnychcełiopłat.Wrazze
wzrostemznaczeniahierarchiikościelnejijegopolonizacjąotworzyłasię
możliwośćwejściadowarstwypanującej.Karieraduchowna,dostępniejsza
szerszemuogółowiludności,dawaładwiemożliwościawansuwspołeczeń-
stwie.Autorytetduchowieństwa,przedewszystkimzakonnego,pozwalałdo-
staćsiędoelitspołecznych.Umiejętnośćczytaniaipisania,traktowana
początkowowszerszejopiniijakomagicznapraktykakapłańska,byłanie-
odzownawkontaktachdworuzzagranicą,odgrywałarównieżznaczącąrolę
wadministrowaniu,sądownictwie,wstosunkachmiędzywładcąainstytu-
cjamikościelnymi.Wtakisposóbzdolności,umiejętnościiwiedzaotwierały
drogędowpływówiprzekraczałybarieręzastrzeżonądlamożnych.
Duchowniodgrywalirolędoradcówpanującegoniemniejsząniżświeccy
rywale.Znaczniewiększeznaczenieposiadalibiskupiorazopacipierwszych
klasztorówzakładanychwPolsce.Pierwszegrupymnichów,benedyktynów
ieremitów,pojawiłysięjużzaBolesławaChrobrego.Nowekonwentyprzy-
byłydoPolskizaczasówKazimierzaOdnowiciela,poreakcjipogańskiejza
panowaniaMieszkaII.Największymfundatoremopactwbenedyktyńskichwe
wczesnymśredniowieczubyłBolesławŚmiałyktóryerygowałopactwaw:
TyńcupodKrakowem,wMogilnieiLubiniuwWielkopolsce,wPłockuna
Mazowszu,naŚwiętymKrzyżu.Mnisiprzybywalizzachodu(Niemcy,częś-
ciowoWalonowielubFrancuzi,anawetIrlandczycy),szybkowtapiającsię
wmiejscoweśrodowisko,akonwentyklasztorneuzupełnianomiejscowym
elementem.Przyklasztorachzakładanoszkołyiskryptoria,któreodegrały
ważnąrolęwprzenoszeniudoPolskielementówkulturychrześcijańskiejEu-
ropy25.
WXIIwiekupojawiłysięwPolscedwanowezakony:cystersiipre-
monstratensi26.Napopularnośćtychzakonówwpłynęłamodapanującana
24
A.Grabski,Polskasztukawojennawokresiewczesnegofeudalizmu,Warszawa1959,
s.22-42.
25
HistoriakościoławPolsce,t.1,cz.I,podred.B.Kumora,Z.Obertyńskiego,Poznań1974,
s.93inast.;ChrześcijaństwoiKościółwPolsce,podred.J.Kłoczkowskiego,Lublin1980,
s.11inast.;J.Kłoczkowski,Dziejechrześcijaństwapolskiego,t.I,Paryż1987;G.Labuda,
Studianadpoczątkiempaństwapolskiego,t.2,Poznań1988,s.426inast.
26
R.Grodecki,DziejeklasztorupremonstrateńskiegowBuskuwwiekachśrednich,Kraków
1914,s.1-93.
