Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
62
Ekonomiaibuntprzeciwrozumowi
stawisobiezacelzdobyciemożliwiejaknajwiększejwiedzy.Uczciwiisumienni
poszukiwaczeprawdynigdyniekazaliludziomwierzyć,żerozumibadaniana-
ukowepotrafiąodpowiedziećnawszystkiepytania.Bylionicałkowicieświadomi
ograniczeńludzkiegoumysłu.Niemożnaobarczaćichodpowiedzialnościąza
prymitywizmfilozofiiHaecklaiprostactworóżnychszkółmaterialistycznych.
Filozofowieracjonaliścipodkreślalizawszeistnieniegranicapriorycznejte-
oriiibadańempirycznych1.Pierwszychprzedstawicielibrytyjskiejekonomii
politycznej,DavidaHume’a,utylitarystóworazamerykańskichpragmatyków
zpewnościąnienależywinićzato,żeprzecenialimożliwościludzkiegorozumu
napoluodkrywaniaprawdy.Bardziejuprawnionebyłobypostawieniefilozofom
ostatnichdwustulatzarzutunadmiaruagnostycyzmuisceptycyzmuniżzbytniej
wiarywmożliwościludzkiegoumysłu.
Buntprzeciwrozumowi–postawacharakterystycznadlanaszychczasów–nie
jestwynikiembrakuskromności,rozwagianisamokrytycyzmufilozofów.Nie
jestteżskutkiembłędówwrozwojuwspółczesnychnaukprzyrodniczych.Wspa-
niałeosiągnięciatechnikiimedycynysąświadectwem,któregoniedasięzlekce-
ważyć.Próbyatakowaniawspółczesnejnaukizestanowiskaintuicjonizmu,mi-
stycyzmulubjakiegokolwiekinnegopunktuwidzeniasąbezskuteczne.Bunt
przeciwrozumowijestwymierzonywinnycel.Niesąnimnaukiprzyrodnicze,
leczekonomia.Ataknanaukiprzyrodniczebyłtylkorezultatematakównaeko-
nomię,nieuniknionymzewzględówlogicznych.Niemożnabyłozdetronizować
władzyrozumuwjednejdziedzinie,niepodważającjegoznaczeniawinnych
dyscyplinachwiedzy.
Tenwielkiprzewrótbyłnastępstwemsytuacji,jakawytworzyłasięwpoło-
wieXIXwieku.Ekonomiścicałkowicieunicestwilifantastycznerojeniasocjali-
stycznychutopistów.Zpowoduniedostatkówklasycznejekonomiiniepotrafili
zrozumieć,dlaczegoniemożnazrealizowaćżadnegosocjalistycznegoplanu;wie-
dzielijednakwystarczającodużo,bywykazaćbezsensownośćwszystkichsocjali-
stycznychprogramów,którejużpowstały.Wtensposóbrozprawilisięzkomuni-
zmem.Socjaliściniebyliwstanieodeprzećmiażdżącejkrytykiswoichpomysłów
aniprzedstawićżadnychargumentównaichobronę.Wydawałosię,żesocjalizm
zostałnadobrepogrzebany.
Socjaliścimoglisięwydostaćztejślepejuliczkitylkowjedensposób.Mo-
gliprzypuścićataknalogikęirozum,byzastąpićracjonalnemyśleniemistyką.
AutoremtegorozwiązaniabyłKarolMarks.Przyjąwszyzapodstawędialektycz-
nymistycyzmHegla,przypisałsobieniefrasobliwieumiejętnośćprzewidywa-
niaprzyszłości.Hegelrzekomowiedział,żeDuch(Geist),tworzącwszechświat,
chciałdoprowadzićdopowstaniamonarchiipruskiejFryderykaWilhelmaIII.
MarksjeszczelepiejznałplanyDucha.Wiedziałmianowicie,żeostatecznymce-
lemrozwojuhistoriijestzapanowaniesocjalistycznegoraju.Socjalizmmiałsię
pojawićDznieuchronnościąwłaściwąprawomnatury”,aponieważ–jakutrzy-
mywałHegel–każdykolejnyetaphistoriijestlepszymiwyższymstadiumroz-
woju,nieulegałowątpliwości,żesocjalizm,jakoostatniiostatecznyetapewolu-
cjiludzkości,będziedoskonałypodkażdymwzględem.Wobectegoniemasensu
1Zob.np.LouisRougier,LesParalogismesdurationalisme,Paris1920.
