Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Narodzinypolskiejrefleksjipsychologicznej
WażnązasługąPetrycegoiWitwickiegojestwprowadzeniedorodzi-
mejrefleksjipsychologicznejzarównoproblematykizachowańorazak-
tywnościpsychicznych,któreztrudempoddająsięsamokontroli(lubnie
podlegająjejwcale),jakizłożonejproblematykiczynnościnawykowych
inałogów.NiemalstolatpóźniejteoriaUduchówżywotnych”trzymasię
wpolskiejmyślipsychologicznejdoskonale.Bootoinnyduchowny,pijar
ZygmuntLinowski(1739–1808),równieżprzekonuje,żeistniejątakie
duchyożywiające,zbudowaneznajdelikatniejszychinajżywszychczą-
stekkrwi,któremogąprzyjmowaćpodnietydodziałaniazarównooddu-
szy,jakiodciała.PodobniedoWitwickiegouważa,żekiedyUoweduchy
częstoiednemiżmieyscamiprzebiegaiąc,oszernieyszesobieprzeyście
porobiły,yprzezniezwszelkąłatwością,zanaymnieysząokazyąbieg
swoyprzedsięwziąćmogą”(Linowski,1770,s.53),towrezultacieuczło-
wiekapojawiasiępewienrodzajwewnętrznegoprzymusu,którypowo-
duje,żeUpassye,miłości,nienawiści,radości,smutki,yinnewzniecane
częstokroćbywaiąwnasmimowolinaszey”(tamże,s.70).Refleksje
Linowskiegopochodzązniewielkiegodziełkapedagogicznego(1770),
wktórymprowadziinnewnikliwerozważaniapsychologiczne,poświę-
conem.in.problemowipsychofizycznemuorazróżnymtypompsychofi-
zycznegofunkcjonowaniaczłowieka.Linowski(1770,s.46)przyjąłpara-
lelizm,niemabowiemUżadnegoznaturyprzystosowaniaduszydociała,
niemaszzistotyichżadnejmiędzynimikoneksji”.Rozróżniłczynności
ściśleduchowe(którychzadaniemjestpoznanieprawduniwersalnych),
Uczynnościmechaniczne”(zawiadującefunkcjamiżyciowymiorganizmu,
jakoddychanieczytrawienie)orazUczynnościpomieszane”,któreprzy-
należąidoduszy,idociała,jakUwidzenie,słyszenie,smak,wyobrażenie”
(tamże,s.49).Teostatnierozpatrujewzwiązkuzrelacjamizachodzącymi
międzywyobrażeniamiiodpowiadającąimaktywnościąmózgu,atakże–
wkontekściepamięci,fantazji,namiętnościipasji.Zaistnienieczynności
Upomieszanych”odpowiadają(podobniejakuWitwickiego)duchyoży-
wiające–produktnajsubtelniejszychinajbardziejruchliwychcząsteczek
krwi.
NajwiększązasługąLinowskiegojestodkrycieczynnościopsychicz-
nymcharakterze(Umyśli”iUczuć”),któreniesądanewdoświadczeniu
wewnętrznym.Cowięcej,wjegowywodachmożnaznaleźćsugestiewy-
jaśniające,dlaczegotaksiędzieje,żeniektóreprocesypsychiczneznajdują
30
