Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Uźródełrodzimejliteraturypsychologicznej
teologicznychipastoralnychchętniepodejmowałproblematykępanowa-
nianadsobąorazgenezyniepożądanychzachowań,czemutowarzyszyły
rozbudowanerefleksjepsychologiczne.WtejkwestiiWitwickizajmo-
wałstanowisko,któremożnaokreślićjakoUfizjologicznądemonologię”
–zaskakującąwariacjęnatematklasycznegoposesywizmu.Przezana-
logiędotradycyjnejteologicznejwykładnizjawiskaopętania,głosiono,
żewymykającesięspodnaszejkontrolimyśli,skłonnościizachowania
sąwynikieminterwencjipotęgobcychduszy–ztymżewnowejwy-
kładnimiejsceUduchównieczystych”zajmujązamieszkującenaszeciała
siłyobardziejmaterialnymcharakterze.Siłytejednak,mimocielesne-
gostatusu,sąprzedstawianejakoobdarzoneswoistąintencjonalnością,
awięcposiadającośnakształtwewnętrznejcelowości,którejdominanty
mającharakterpopędowyinajczęściejzdecydowaniedestruktywny.Po-
glądyWitwickiegojawiąsięwięcjakolokalnawersjarozpowszechnionej
wówczesnejEuropiekoncepcjitchnieńalboduchówżywotnych(spiri‑
tusanimales)(Stevens,1935/2000).Choćwzasadniczymkształcieidea
tabyłazainspirowanafilozofiąKartezjusza,tojednakwswejwymowie
jawiłasięjakoantykartezjańska,przypisywałabowiempsychologiczne,
emocjonalneiwolitywnerysyprocesomcielesnym(fizjologicznym),cze-
goautorRozprawyometodzie,jakwiadomo,raczejnieprzewidywał.Żeby
dookreślićtęniejasną,pośredniąnaturęprocesówczęściowopsychicz-
nych,aczęściowofizjologicznych,stworzonowpolskimjęzykumiano
Upomięszane”.
WzgodziezimaginariumtamtejepokiizużyciemrozumowańWi-
twickiego(1685/1779,s.114–115)domniejlubbardziejtrwałejutraty
panowanianadsobąiwłasnymżyciemdochodzinastępująco.Otóżczło-
wiek,zgodniezplatońskimikartezjańskimparadygmatem,jestwswej
istocieniematerialnąduszą,którazarządzasobąiwydajeUrozkazy”po-
szczególnymczłonkomswegociałapodobnie,jakczynitożeglarzzarzą-
dzającyokrętem.Dotegocelusłużyspecjalnenarzędzieduszy,Ukonar-
yon”czyliszyszynka,któraznajdujesiępośrodkumózgu,adziałaniczym
ster(Urudel”).Wniejschodząsięzcałegociałaspecjalnekanaliki–Użyłki
nadwłosycieńsze”(Ufibras”),którychzadaniemjestpomaganieduszy
wpełnieniuzarządzającejfunkcji.Wokółtegomiejsca,napodobieństwo
płomienialubmgły,Uzawieszasię”osobliwamieszankazłożonazsubtel-
negopowietrzaiUsubtelnejkrwi”,zamieszkanejprzezowetajemnicze
27
