Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
Esejezdziedzinymoralności,politykiiliteratury
kaIV.Niestałość,podstępnośćiuciskzestronywładzy,waśnie,
bunty,zdrady,rebelieibraklojalnościzestronypoddanych-
otoczymcharakteryzowałysięnieszczęsnerządypierwszego
znich.Leczkiedytylkobohaterskiimiłującyswójkrajksiążę
przejąłtroniumocniłsięnanim,wówczasrząd,ludzieiwogó-
lewszystkozmieniłosięniedopoznania,atowyłącznieza
sprawąodmiennościcharakteruorazmetodpostępowaniaobu
monarchówi.Przykładytegorodzajumożnabymnożyćniemal
wnieskończoność,czerpiącizdawnych,iznajnowszychdzie-
jówzarównonaszegokraju,jakiinnych.
Wtymmiejscunależyjednakdokonaćpewnegorozróż-
nienia.Wkażdymustrojuabsolutnymbardzowielezależyod
pracyurzędnikówijesttojednazwielkichbolączektejformy
rządów.Niemniejjednakrepublikański,wolnyrządnigdynie
mógłbypowstać,gdybyposzczególneograniczeniaorazmecha-
nizmykontroli,jakichdostarczakonstytucja,niemiaływrze-
czywistościżadnegoznaczeniainiesprawiały,żedziałaniena
rzeczwspólnegodobrależytamwinteresiewszystkich,nawet
podłychludzi.Otoceltegorodzajuustrojówitakiteżjestich
rzeczywistyskutek,jeślitylkomądrzezostałyzaprowadzone.
Tamjednak,gdzieprzyichobmyśleniuiustanawianiuzbra-
kłoczytoumiejętności,czyuczciwości,stająsięoneźródłem
wszelkiegonieporządkuinajgorszychzbrodni.
Takprzemożnyjestwpływprawiposzczególnychform
rządu,takmałozaśzależyodusposobieniaicharakterutwo-
rzącychjeludzi,żerezultatytychżeprawmożemyprzewidzieć
zdokładnościąipewnościąrównąniemalnaukommatematycz-
nym.
WRepubliceRzymskiejcaławładzaustawodawczaznajdo-
wałasięwrękachludu,aszlachtaikonsulowepozbawienibyli
nawetprawaweta.Tęnieograniczonąwładzęposiadałcałylud,
niejegociałoprzedstawicielskie.Wrezultacie,kiedywskutek
rozwojuipodbojówliczbaobywateliRzymuznaczniewzrosła,
zaśzamieszkiwaneprzeznichterytoriaznajdowałysięniekiedy
bardzodalekoodstolicy,toludmiejski,choćbyłonzewszech
miargodnypogardy,przesądzałowynikuniemalkażdegogło-
sowania.Schlebiałmuwięckażdy,ktozabiegałopopularność.
Próżniactwuludusprzyjałyrozdawnictwozbożaidoraźneła-
pówkiotrzymywaneodniemalkażdegokandydata.Wrezulta-
