Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
RozdziałI.CZYMSĄCYWILIZACJE?
społeczno-kulturowegosąpowszechnymzjawiskiemwżyciujed-
nostek,grup,małychkulturiwielkichcywilizacji—choćwy-
wołanesąróżnymiczynnikami,przebiegajązróżnymstopniem
nasileniaiprzynosząróżneskutki;(2)zmianysąprocesem,dzię-
kiktóremuzmieniasięporządekwewszystkichaspektach—
czyliwąskokulturowym(wsferzekulturysymbolicznej),stric-
tespołecznym(czyliwformachorganizacjiżyciaspołecznego),
gospodarczym,politycznym,choćposzczególnezmieniającesię
aspektymogąbyćdosiebieniedopasowane;(3)niezmieniasię
społeczeństwobezzmianwkulturzeiniezmieniasiękultura
bezzmianwspołeczeństwie,tedwaaspektysąbowiemzawsze
ściślezesobąsplecione;(4)wzmianachspołeczno-kulturowych
zawszemamypołączenieHdawności”iHteraźniejszości”(Hdaw-
nośćtrwawyłączniejakoteraźniejszość,teraźniejszośćzaśjest
przekształconą,zaktualizowanadawnościąorazrodzącąsięprzy-
szłością”—jakpisałwswoimczasieStefanCzarnowski[1956,
s.12]);(5)zawszeteżmamypołączenieHswojskości”iHobco-
ści”,popewnymbowiemczasietrudnorozróżnić,cowkulturze
własne,acoobce;(6)zmianyspołeczno-kulturowe—zwłasz-
czaprzebiegającenaszerokimobszarzecywilizacji—sąpro-
blememtrudnymdoopanowaniapodwzględemzarównoteore-
tycznym(pełneichwyjaśnienie),jakiempirycznym(zbadanie
konkretnychichprzejawówwkonkretnymmiejscuiczasie)oraz
praktycznym(np.zapobieżeniedezorganizacjispołecznej,zapo-
bieżenielękomspołecznympowstałymwskuteknadmiernejin-
tensyfikacjizmian).Słowem,zmianytozazwyczajprocesybez
algorytmów—procesynieokreśloneimałoprzewidywalne.
Pożytkizwiedzyocywilizacji
Większośćdotychczasowychteoretycznychkoncepcjicywili-
zacjimaogromneambicjepoznawcze,usiłujeuchwycićwszyst-
kieaspektyiwszystkiemeandrydziejów,posługującsięjed-
nocześnielicznymipojęciaminaderspekulatywnymiczychoć-
bymetaforycznymi.Samowsobieniejesttozłe;niekorzystny
jesttylkonadmiartakichpojęćiniekiedyichzupełnanieczy-
telność.DlaprzykładuArnoldToynbeeużywałmiędzyinny-
mitakichokreśleń,jakHLudzkieCiałoSpołeczne”,HPasywny
Archaizm”czyHAktywnyFuturyzm”(jakookreśleniepostaw),
Hschizmawertykalna”czyHschizmahoryzontalna”(jakospo-
