Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
44
RozdziałI.CZYMSĄCYWILIZACJE?
naprawczealbowytwarzającprzeciwciała.”Potrzebnisądotego
odpowiedniludziepotrafiącywłaściwiedobraćceleiśrodkido
nichprowadzące.
Wychodzeniezkryzysuniejestłatwe—choćbydlatego,że
zazwyczajkonkurujezesobąwielejegodiagnozirywalizujewie-
lekoncepcjizażegnaniago.Możepojawiaćsięwieletwórczych,
innowacyjnychpropozycji,alemożeteżbyćdostrzegalnaskłon-
nośćbardziejkonserwatywna—poszukiwanierzekomospraw-
dzonychrozwiązańzprzeszłościiswoistecofaniesię.Inieza-
wszerozwiązaniemjestoczekiwanienacharyzmatycznąpostać,
choćoczywiściezdarzałosię,żetakieosobypotrafiływyprowa-
dzićzkryzysu.
Wyjściezkryzysuczyjegorozwiązaniemożebyćmniejlub
bardziejtrwałe:odchwilowegozażegnaniasytuacjiizamasko-
waniaproblemówpodługotrwałąpoprawęmechanizmówsamo-
regulujących.
Czykryzysysąnieuchronne?Czysąstalepowtarzającym
sięprzejawemdynamikicywilizacji?Możnatakuznać,gdyżta-
kajestchybanaturazmian,którerzadkomającharakterliniowy.
Ijeszczejedno:naturakryzysuijegopowszechnośćkażągowi-
dziećjakozjawiskozarównonegatywne,jakipozytywne.
Pojawiasiępytanieokształtzmianwdziejachcywilizacji:
czymożnaokreślićogólnyichprzebiegiczyówprzebiegprzeja-
wiajakieśprawidłowościorazczymożnakierunektychzmian
wartościować:rozwój,postęp,degradacja,katastrofa,niezmien-
ność,kryzys,trwanie?Należychybastwierdzić,żeraczejnie
Hobowiązuje”żadenogólnyschematzmiancywilizacyjnych.Bo-
gactwoprzeobrażeńspołeczno-kulturowychjesttakduże,doko-
nujesięwtakróżnychwarunkachiprzyoddziaływaniutakróż-
nychczynników,żetakieczyinneschematyzmian,podobnie
jakmechanizmytrwania,sąmałoprzekonujące.Takwięcprzyj-
mowaniejednoznacznegozałożenia,żeogólnyschematzmian
towłaśniealborozwójipostęp,albodegradacja,alboniezmien-
ność,albocykliczność,wydajesięcałkowiciechybione.Wdzie-
jachbywałyróżnesytuacje,awykluczyćtrzebajedyniecyklicz-
ność,którarealnienigdysięnieprzejawiała,choćoczywiście
takiekoncepcjesiępojawiały(np.Polibiusza,IbnChaldunaczy
GiambattistyVica).Generalnienależyprzyznać,żetakiekate-
gorie,jakpostęp,kryzys,upadek,cykl,trwanieitp.,tojedynie
pojęciamającepomócwsformułowaniunarracjihistorycznej
