Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
46
RozdziałI.CZYMSĄCYWILIZACJE?
nietylkooddeterminującychczynnikówwyrazistych,aleteżod
licznychdrobnychokoliczności,któremogąsprawić,żespokoj-
ny,równoważonyiprzewidywalnyprzebiegliniowyprzerodzisię
(zgodniezosławionymHefektemmotyla”)wprzebiegchaotycz-
ny,nieprzewidywalny,wręczkaskadowy.Rozróżnienieprocesów
liniowychikaskadowychzależyjednakodskali,wktórejjeroz-
patrujemy.Tazkoleimazłożony,aprzytymfraktalnycharakter:
możnasiędonichprzybliżaćzHmikroskopem”przedoczami,
leczmożnateżnaniepatrzećzoddaliprzezswoistyHteleskop”.
Wojnyirewolucjejakotypowehistoryczneprocesykaskadowe
są,jasnarzecz,dostrzegalneiodczuwalnebezcieniawątpliwo-
ściitoprzezwszystkich;drobneturbulencjelokalne,niemówiąc
jużojednostkowychczylokalnychkryzysach,zazwyczajnikogo
nazewnątrznieobchodząiniesą—tymsamym—zauwa-
żalne.Itakajestteżnaturazmiancywilizacyjnych,wktórych
nierzadkoobecnesąkryzysy,rzadziejkatastrofy,częściejtrwanie
zmniejszymilubwiększymipotencjalnymilubrealnymizagro-
żeniami—wszystkotoniezawszełatworozróżnić,ajeszcze
trudniejprzewidziećprzebieg.Łatwozauważyć,żenarracjawy-
nikającazteoriichaosumówi,żeprzebiegzjawiskjestmało
przewidywalny,aludzieniebardzopotrafiąnadnimizapano-
wać.
Nakoniecnależywspomnieć,żesąteżczynniki,które
zmianomniesłużąalboktórewręczjehamują:(1)relatyw-
natrwałośćpewnychcechipotrzebbiologicznychczłowieka
itymsamympewnychwzorówzachowań,pewnychidei,co
sprawia,żekulturamimozmianmapewnątendencjędoza-
chowaniaswoistegoHumiaru”wprocesieswoichprzeobrażeń,
ponieważprzynajmniejczęściowojestonaodpowiedziąnate
stałepotrzeby;(2)pragnieniebezpieczeństwa,poczuciastabil-
nościuwieluosób(awtympewienHautomatyzmżycia”),które
—niezależnieodpragnienianowychdoświadczeń—powoduje,
żeznacznaczęśćludzi(zwłaszczastarszych)przeciwstawiasię
gwałtownymzmianomalboichunika;(3)immanentnecechy
systemówspołeczno-kulturowych,aprzedewszystkimpewna
ichbezwładność,którasprawia,żewielenowychrozwiązańczy
propozycjiztrudemwpasowujesięwdanysystemalbosąznie-
goszybkousuwane;(4)powierzchownośćwieluzmianwkultu-
rze(np.wynikającychzmody),któreniezmieniająjejHistoty”,
jejcharakteru,alesąjedynieniewieleznaczącymornamentem
