Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
4.Typyzdańalogikadyskursówperswazyjnych
19
stwierdzeniefaktu,żeautoremobrazuMonaLisajestLeonardodaVinci.Takieużycie
języka,wktórymsenszdaniajestwyznaczonyprzezregułysemantyczne,jakitentyp
sensu,będęnazywałeksplicytnym.Eksplicytnymsensemeksplicytnegozdaniakon-
statywnegojeststwierdzaniefaktów.Eksplicytnezdaniakonstatywnemogąbyćwięc
prawdziwelubfałszywe20.
Sensemzdańeksplicytnychmożebyćtakżecośinnego,niżkonstatowanie.Może
byćnp.pytanie,proszenie,obiecywanie,nadawanieimienia,udzielanierad,sugero-
wanie,nominowanie,dymisjonowanie,witanie,żegnanie,wyznawanie(wiary,uczuć),
obrażanie,ocenianie,rozkazywanieetc.ZdaniategotypubędęzaAustinemokreślał
mianemnperformatywóweksplicytnych”.Niesąoneaniprawdziwe,anifałszywe.
Wdyskursachperswazyjnychnajważniejsząrolęodgrywająperformatywywartościu-
jąceirozkazujące.
Zarównokonstatacje,jakiperformatywy,mogąmiećinneznaczenieeksplicytne,
ainneznaczenieimplicytne,przyczymnietopierwsze,lecztodrugiemożebyćzna-
czeniemwłaściwym,czylifaktycznym,rozpoznawalnymjakointencjonalne,zuwagi
nakontekstipragmatyczneregułyinterpretacjifunkcjonującewdanymjęzykulub
nawetwjakimśjegowariancie(idiolekcie),używanymwdanejgrupiekulturowej.
Performatyweksplicytnymożemiećfaktycznyimplicytnysenskonstatywnyiodwrot-
nie,konstatacjaeksplicytnamożemiećfaktycznyimplicytnysensperformatywny21.
Naprzykład:sensemfaktycznymzdaniabędącegoeksplicytnymperformatywem
pytajnym(pytaniemretorycznym):nczyżzastosowaniemodelunkuniejestwarun-
kiemuzyskaniailuzjitrójwymiarowościnamalowanegoprzedmiotu?”jestniepytanie
oto,jakuzyskaćiluzjętrójwymiarowościnamalowanegoprzedmiotu,alejestnimkon-
statacja,żezastosowaniemodelunkujestwarunkiemuzyskaniailuzjitrójwymiarowo-
ścinamalowanegoprzedmiotu.Zkoleisensemfaktycznymeksplicytnejkonstatacji
nMatejkotoniemalarz”,powtarzanegozaMaksemGierymskimprzezskupionych
wokółniegomłodychmalarzypolskich,studiującychwakademiimonachijskiej,nie
byłostwierdzenie,żeMatejkoniejestmalarzem,aleocena,żejegoobrazyniesąwar-
tościowe22.Faktycznysenstegozdaniajestwięcniekonstatywnyeksplicytnie,lecz
performatywnyimplicytnie,aściślej-wartościujący.Wgrupienmonachijczyków”
zdanietobyłorozumianewtymwłaściwymznaczeniu,alepozatągrupą,mogłobyć
rozumianejakobezczelnakalumnialubzgołanonsens,skorowpowszechnejopinii
20Konstatacjeeksplicytneodpowiadająwlogiceformalnejzdaniomwsensielogicznym,czylizda-
niomposiadającymwartośćlogiczną,awięcwłasnośćprawdylubfałszu(np.Ajdukiewicz1975,28-29).
21AjdukiewiczwLogicepragmatycznejodnotowałróżnicęwrozumieniuzdańnodstronystruktural-
nejiodstronyznaczenia”,czylizdańexpliciteizdańimplicitewprzyjętymturozumieniu,aleniebadałani
zdańimplicytnych,aniichrelacjizezdaniamieksplicytnymi,leczzgodnieztradycjąformalnologiczną
zajmowałsięzdaniamiwsensielogicznym(Ajdukiewicz1975,27-29).
22
Pierwszymautorem,któryprzytoczyłtęoceniającąsentencjębyłAntoniSygietyńskiwAlbumie
MaksaiAleksandraGierymskich,pisanym,jaksamprzyznał,podwpływemWitkiewicza,odktórego,jako
uczestnikagrupynmonachijczyków”,musiałtęsentencjęusłyszeć(Sygietyński1951,319,355).Zatąoce-
nąstałypewnedalszeprzekonanianormatywne,podzielaneprzezczłonkówtegomałegośrodowiska,
otym,jakiewarunkimusispełniaćdobryobraz.Zwerbalizowałjewswoichpracachinajpełniejrozwinął
Witkiewicz.Jednymzwarunkówbyłyzasadyperspektywy,oinnychbędziemowadalej.
