Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
NowespojrzenienaLalkę
23
boPrus,będącprawdziwymrealistą,niemógłinaczejpisać.Kottjestznakomitymipeł-
nyminwencjiinterpretatoremtekstu,jestjakmyśliwy,którypotrafiześladównaśnie-
guodtworzyćzdużądokładnościągatunek,wielkość,kształtściganegozwierzęcia.Ale
myśliwywnikogoniewmówi,żeteśladytopodobiznazwierzęcia.
MateriałzawartywLalcepozwalanarekonstrukcjęprawdziwegoobrazuprzemian
gospodarkikapitalistycznej,alejesttomateriałskąpy,ograniczającysiędokilkuscen
inapomknięćwobszernej,trzechtomowejpowieści.NatympoluPrusnapewnonie
wytrzymujeporównaniazBalzakiem.ŻadenMarksniedowiedziałbysięzLalkiwię-
cejniżzdziełwspółczesnychekonomistów.Zabawne,żepierwsirecenzenciLalkibyli
podtymwzględembardziejwymagającyodKotta.„Balzak–pisałAleksanderŚwięto-
chowski(„Prawda”1890,nr39)–uprawdopodobniłbyWokulskiegocałąmasąwiedzy
kupieckiej,wtajemniczyłbynaswjegoksięgi,obrotyhandlowe,nadałbyjegoprzedsię-
wzięciomdoniosłeznaczenieekonomiczne;Prusmanipulujetylkowyrazem»spółkadla
handluzCesarstwem«iwystawiajejniecierpliwymuczestnikomświadectwogłupoty,
aczytelnikowikażewierzyć,żejejtwórcaprzelałwniąolbrzymirozum”.
Karierakupcaczydegradacjaszlachcica?
PróbainterpretacjiLalki,jakopowieściorozwojukapitalizmubudzizastrzeżenia.
NatomiastniewątpliwiesłusznejestpotraktowanieLalki,jakopowieściospołeczno-
-obyczajowejnadbudowie„trzeciegokręgu”kapitalizmuwPolsce.Pozornieniejest
tokoncepcjanowa.PrzecieżjużJellentanazwałLalkęhistoriąkupiecką,aKotarbiński
–powieściąmieszczańską.Aleimchodziłoożyciowąprawdziwośćsytuacji,postaci,
akcesoriów.Kottdoszukujesięzpowodzeniempozaniepowtarzalnągrąlosówindywi-
dualnychprawrozwojuspołecznegoodużejwadzepoznawczej.
Wtejpłaszczyźniekluczowymzagadnieniemjestsocjologicznainterpretacjalosów
Wokulskiego.„Historiakarierykupca”–mówionichKott.Dzieje„zdeklasowanego
ziemianina,którywnowej,kapitalistycznejrzeczywistościdążydoawansuspołeczne-
go”–polemizujeBudzyk.Wpewnejmierzeobajmająrację.
BodziejeWokulskiegodookreślonegomomentusąrzeczywiściedziejami„rozbitka
zdworuszlacheckiego”.ToWokulski,jakosubiekt,jakostudentSzkołyGłównej,jako
powstaniecisybirak.Apotem?„Wróciłdokrajuprawieuczonym,lecz,gdywtymkie-
runkuszukałzajęcia,zakrzyczanogoiodesłanodohandlu”.Wokulskimógłkrzyków
niesłuchać.Mógłżyćzlekcjinakursachżeńskich,tłumaczyćzakopiejkiwielotomowe
wydawnictwadlaLewentalówiGebethnerów,pisywaćartykułyo„pracyorganicznej”
do„PrzegląduTygodniowego”i„Prawdy”.Niktmuniebroniłzostaćproletariuszem
pracyumysłowej.AleWokulskiskapitulował–wróciłdohandlu,wżeniłsięwsklep.
Odtądjegopraktykaklasowabyłapraktykąmieszczanina.Kottmacałkowitąrację:jest
błędem,kiedyprzekładającdziejeWokulskiegonajęzyksocjologii,podstawiamypo-
chodzeniespołecznewmiejscepozycjispołecznej.
Tujednakpewnezastrzeżenie.Autorma„zazłe”Prusowi-realiście,żeWokulski
–wielkifinansista,niepotrafizdobyćdlasiebieIzabeli,uważakonfliktmiędzyarysto-
kracjąamieszczaństwemzafikcyjny.Słuszniewskazuje,żebyłtookresugodyburżua-
zjiiarystokracji,zrastaniasiękapitałuziemiańskiegoihandlowego.Rzeczywiście,kon-
fliktuklasowegotudoszukaćsięniemożna.Wroku1887czynawet1878podstawowy
