Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
NowespojrzenienaLalkę
Poprzednicy
WartobypokusićsięostudiumnatematlosówLalkiBolesławaPrusawopiniach
krytykówihistorykówliteraturynaprzestrzenilatbliskosześćdziesięciu.Powieść,dru-
kowanawodcinkach„KurieraCodziennego”przezdwalata,odrazustałasię–jak
świadczyPiotrChmielowski–wydarzeniemliterackimdużejmiary.Alekrytyka
przyjęłająchłodno.WładysławBogusławskizestanowiskazachowawczegonicował
w„BiblioteceWarszawskiej”(1891)zasługiicharakterbohatera,udowadniającmupy-
chęiarogancję,nieuzasadnionepretensjedospołeczeństwa,interesownośćmaskowaną
frazesamiosłużbiespołecznej.Chmielowskipisał:„Czymurósłwoczachczytelnika
bohater,tosamdobrowolniezmarnował;izarównodomniemanaśmierćjegowruinach
zasławskich,jakizupełneodsunięciesięodsprawspołecznychniemożebudzićgłęb-
szegowspółczucia;zwyżyntragicznychwszedłondobrowolnienapoziommelodrama-
tycznegokochanka.Mówimytozaśniezestanowiskaspołecznego,alepoprostupsy-
chologicznegoietycznego”(„Ateneum”1890).Uważającgłównepostacizachybione,
ganiącbezładkompozycji,podkreślanopowszechnietrafnośćrysunkupostaciisytuacji
epizodycznychzRzeckimnaczele.
WyższąrangęprzyznałapowieścidopierokrytykaMłodejPolski,któraLalkęwygry-
waławkampaniiprzeciwkoapoteozietriumfującejkołtuneriiwRodziniePołanieckich
(CezaryJellenta,Dwieepopejekupieckie,„Życie”1897).PrzeciwstawieniePrusaSien-
kiewiczowibyłorównieżpunktemwyjściowymwywodówStanisławaBrzozowskiego
weWspółczesnejpowieścipolskiej(1906).TuporazpierwszyPrusnazwanyzostał„naj-
wybitniejszympowieściopisarzemnaszymdrugiejpołowyXIXwieku”,ajakoumoty-
wowanietegosąduwysunięto–„balzakowskizmysłśrodowiskspołecznych”:„Prusjak
Balzakniepoprzestajenatworzeniupojedynczychpostaci.Tworzycałespołeczeństwa,
któreprzekształcającsięirozwijając,kształtująludzi”.
AlewłaściwiedopieromiędzywojennedwudziestolecieuznałoLalkęzanajwybit-
niejsząpowieśćpolską,jedyną,któradoczekałasięoddzielnejmonografii(Z.Szwey-
kowskiego,1927).Możnazaryzykowaćtezę,żewLalceszukałomieszczaństwoswojej
powieścirodowodowej,swojejepopei.Naturalnie,krytyczneipesymistycznedzieło
Prusa,jakocałość,nieodpowiadałotemu„zamówieniuspołecznemu”expost.Dlatych
celówprzydatnebyłytylkojejbarwneipełnehumoruobrazkiobyczajowe(sklepstare-
goMincla,kamienicaŁęckiego),topograficznawiernośćszczegółów.WLalceceniono
„małyrealizm”,przeoczanoPrusa-socjologa,rozkoszującsięPrusem-antykwariuszem.
BardzoznamiennesąposzukiwaniaStefanaGodlewskiegozmierzającedozidentyfiko-
