Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Upływczasuiontologia
JakstwierdzaGrünbaum,windeterministycznymkwantowymświeciekażdora-
zowenteraz”maswojeprzejściezestanuniezdeterminowaniawstanjednoznacz-
negookreślenia,zatemjeżelibędziemychcieliodróżnić,naprzykład,nteraz”1800
rokuodnteraz”chwiliobecnejijednoprzejściezestanuniezdeterminowaniawstan
jednoznacznegookreśleniaoddrugiego,niebędziemywstanietegozrobićbezarbi-
tralnegozadekretowania,żejednoznichbyło,adrugiejest,czylibezniezależnego
zadekretowania,którenteraz”stanowiteraźniejszośćchwiliobecnej.
ZarzutówBergmanna-GrünbaumapróbujeuniknąćStorrsMcCall(1976,1995)
wswojejkoncepcjikurczącegosiędrzewa(ShrinkingTree),wktórejprzeszłość
reprezentowanajestprzezpojedynczą,czterowymiarowąrozmaitość,aprzyszłość
przezrozgałęziającąsięstrukturętakichrozmaitościreprezentującychprzyszłemoż-
liwości,aupływczasupolegananodcinaniu”niezrealizowanychgałęziipowiększa-
niusięogołoconegozgałęzipniaprzeszłości.JakkolwiekMcCalltwierdzi,żejego
koncepcja-inaczejniżtaReichenbacha-pozwalanaodróżnienieteraźniejszościod
przeszłościiprzyszłości,towydajesię,żejestwbłędzie.Wprzypadkujegokoncep-
cjirównieżmożnazapytaćoto,coodróżniarozgałęziającąsięprzyszłość1800roku
odrozgałęziającejsięprzyszłościchwiliobecnejorazcoodpowiadazazmienność
teraźniejszości,itaksamoniedasięodpowiedziećnatepytaniabezarbitralnego
(iniezależnego)zadekretowania,żejednazewspomnianychchwilbyła(wpewnej
swojejczęści),adrugawłaśniejest.
Zargumentówtychwynikajednoznacznie,jaksądzę,żeproblemyzdetermino-
waniaistawaniasięsąniezależneiżeniedasięsprowadzićabsolutnego(nierela-
cyjnego)nteraz”doprzejściazestanuniezdeterminowaniawstanjednoznacznego
określenia.Mamynatomiastzpewnościąwystarczającepodstawy,abywierzyćwto,
żejednymznajistotniejszychaspektówupływuczasuwnaszymindeterministycz-
nymświeciejestto,żewiążesięznimaktualizowaniepewnychpotencjalności,ijed-
nymznaszychzadańjakofizykówifilozofówjestopisywanietegowłaśnieaspektu
upływuczasu14.
1.1.2.UpływczasujakoruchTeraz
Najczęstszymzarzutemstawianymzwolennikomobiektywnościupływuczasujest
zarzutdotyczącyniejasnościpojęcianbiegu”,nupływu”czynprzemijania”,mający
częstopostaćpytania:nJeśliczaspłynie(biegnie,przemija),towjakimtempie?”.
Pytającyczasamiironiczniedodają:nSekundanasekundę?”15.Problem,któryujaw-
niatopytanie,jestbardzopoważny;ruchwszelkichobiektówodnosimydoczasu
ijeżelichcielibyśmypotraktowaćupływczasurównieżjakopewnegorodzajuruch
względemczasu,prowadziłobytonatychmiastdobłędnegokoła.Sątylkodwawyj-
14NauwagęzasługujątutajpraceT.Placka-por.m.in.Placek(2000,2002,2010).
15Np.Smart(1963,s.136);Price(1997,s.26);Williams(1951).Maudlin(2002)podejmujepróbę
obronysensownościowegonsekundanasekundę”wodniesieniudoczasuwłasnegoliczonegowzdłuż
liniiświatadowolnego(zniezerowąmasą)obiektu,niewydajesięjednak,żebytazmianapozwalałana
uniknięciebłędnegokoławrozumowaniu.
