Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DariuszSzpoper,KwestiachłopskawCesarstwieRosyjskim...
naimięhrabiegoSiergiejaRumiancewa,zezwalającjednocześniewłaścicielomdóbrziemskich
napowielaniewichmajątkachrozwiązańprzyjętychwtymakcienormatywnym.20lutego
1803r.AleksanderIwydałtakzwanyukazowolnychrolnikach(ukazoswobodnychchlebo-
paszcach),zwanytakżeczasemukazemowolnychoraczach
35
.Cesarzzezwalałwnimszlachcie
nauwolnieniechłopówpojedynczolubzbiorowo(sioła),wrazzziemią,wdrodzeumowy,
przyczymjejwarunkimusiałybybyćprzezniegozatwierdzone,aprośbaotoskierowana
poprzezgubernialnegomarszałkaszlachtynaręceministrasprawwewnętrznych.Kontrakt
zawartypomiędzywłościąadziedzicempodlegałbyurzędowejrejestracjiimiałbymiećcharak-
terwieczysty,wiążącynastępcówprawnychstron,przyczymwszystkieteczynnościprawne
cechowałdalekoposuniętyfiskalizm
36
.RezultatytejinicjatywyobjęłypodczaspanowaniaAlek-
sandraI47tys.chłopów,zaśpodrządamiMikołajaIdo1855r.szeregistanunwolnychoraczy”
powiększyłyokolejne66tys.dusz,costanowiłookoło1%całejmęskiejludnościpoddanej
zdóbrprywatnych
37
.Chociażliczebnywydźwięktejreformywydajesiębyćnaderskromny,
toniepodważalnymosiągnięciemwydaniaprzezAleksandraIprawaowolnychrolnikachstało
sięupublicznieniesamejideipotrzebywyzwoleniawłościanzzależnościpoddańczejwraz
znadaniemimziemizacenęwykupu,cowperspektywiekilkunajbliższychdekad,coprawda
wmocnozmienionejformie,ległoufundamentówreformychłopskiejAleksandraIIw1861r.
38
Prawoowolnychrolnikachinspirowałorównieżdziałaniaszlachtylitewskiejwpocząt-
kachXIXw.,itobezpośredniopojegoogłoszeniu.Już26marca(6kwietnia)1803r.nazjeź-
dziemarszałkówpowiatowychszlachtywWilniepodjętouchwałęnawołującądozgłaszania
postulatówwkwestiisporządzanianajbardziejkorzystnychumówzwłością.Zkoleiukazten
inspirowałrównieższlachtępolskąobwodubiałostockiego,któraw1807r.,poprzyłączeniugo
doCesarstwaRosyjskiego,wystąpiłazpostulatemzniesieniapoddaństwa.Działanietopodjął
białostockipowiatowymarszałekszlachtyWiktorGrądzkiapelując,bystanszlacheckizwła-
snejinicjatywyzrzekłsięczęściswychwłasnościowychprerogatywwobecwłości,comiało
spowodować,żentaklasa,widzącwłasnośćswoją,przezpracęnabytą,lepiejzabezpieczoną,
osobyswojepewniejochronioneodnadużyciów(...),przezwolnośćwyjściazgruntu,jakprzez
proces,używajączupełnejprotekcjirządu,staniesiępracowitszą,przemyślniejszą,oświeceńszą,
azarazemszczęśliwszą”.Dodawałteż:nUprzedzeniainienawiścijejprzeciwklasomwyższym
znikną,anatomiejscepowstaniewichumysłachpamiątkawdzięcznościzaobejściesięznimi
takszlachetnie”
39
.KierującsiętymprzesłaniemopracowałGrądzkiobszernyprojektregulacji
uwalniającejchłopówobwodubiałostockiegozpoddaństwa,abędącyrozwinięciemprawa
35
S.W.Mironienko,Samodzierżawie...,s.72-73;L.Bazylow,DziejeRosji...,s.16.
36
Imiennoj[ukaz]dannyjSenatuHObotpuskepomieszczikomkrestijanswoichnawoljupozakluczeniiusłowij
naobojudnomsogłasiiosnowannych”
,20fewralia[1803g],[w:]ZakonodatelstwoimpieratoraAleksandraI
1801-1811gody,red.W.A.Tomsinow,Moskwa2011,s.123-125.
37
38
L.Bazylow,DziejeRosji...,s.16.
S.W.Mironienko,Samodzierżawie...,s.73.
39
H.Mościcki,Sprawawłościańska...,s.17-20.
39
