Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Częśćpierwsza/Teoretycznerozprawyirozważaniaokulturzeisztuceludowej...
HelenaSynowiec
UniwersytetŚląskiwKatowicach
Znaczeniezbiorówpieśni
AdolfaDygaczadlabadań
językoznawczych
Wybórtematumojegoartykułuniejestprzypadkowy.
Zainspirowałymniedoniegowykładyprof.Adolfa
DygaczaorazrozmowyispotkaniazNim1.PanProfesor,
chcącpodczaswykładówzainteresowaćprzyszłych
polonistówproblematykąpieśniludowych,skupiałuwagę
naleksykalno-semantycznejwarstwietychutworów;
ukazywałprzytymkulturowąperspektywęichodczyta-
nia.Naprzykładprzywoływałutrwalonewpieśniach
nazwyinstrumentówmuzycznych(gajdy,dudy,harmo-
nika,lajerka,cyja)inazwygrającychnanichludzi
(gajdziorz,lajerman),odsłaniałutrwalonewtekstach
zwyczajemuzykowaniawśląskiejrodzinieiśrodowisku.
Potem–gdybyłamjużpracownikiemKatedryDydaktyki
JęzykaiLiteraturyPolskiejiprowadziłamzajęcia
zedukacjiregionalnej(poroku1999)–rokrocznie
zapraszałamPaństwaJaninęiAdolfaDygaczówzwykła-
daminatematpieśniludowychdlastudentówpolonistyki
isłuchaczystudiówpodyplomowych2.
Pieśniludowesą–jakwiadomo–przedmiotem
zainteresowańprzedstawicieliwieludyscyplin,ato
zewzględunameliczneiwerbalne(łączeniesłowa
zmuzyką)teksty,ichstrukturęifunkcję.Interesująsię
nimimuzykolodzy,kulturoznawcy,folkloryści,literaturo-
znawcy,aspośródjęzykoznawców–główniebadacze
językafolkloru.Onitoposzukująwpieśniachwyznaczni-
kówludowegostyluartystycznego,wskazująnaodręb-
nośćfunkcjonalnąistrukturalnątekstóworazjejźródła3.
Równocześniezauważają,żepieśni–obokelementów
ponadregionalnych–nosząnasobiewyraźnepiętno
gwarowetegoregionu,zktóregopochodzą.Zaznaczasię
onotakżewpieśniachzapisanychiopracowanychprzez
AdolfaDygacza–zarównotychjużopublikowanych
wkilkuzbiorach4,jakitychzachowanychjeszcze
wrękopisach,skrzętnierejestrowanychprzezbadaczawe
wszystkichniemalsubregionachŚląska(oprócz
Cieszyńskiego),wśrodowiskachwiejskichimiejskich,
takżewśródgrupzawodowych.Zbiorypieśniprof.
Dygaczamogąbyćwiarygodnymźródłemmateriałowym
dladialektologów.Decydujeotymrzetelnywarsztat
metodologicznybadacza.Wwiększościbowiemzbiorów
każdapieśńjestopatrzonainformacją,wjakiejmiejsco-
wościiwktórymrokuzostałazapisana.Dziękitemu
16
możnaustalićróżnicemiędzywersjamitejsamejpieśni
pochodzącymiodróżnychinformatorówlubzamieszczo-
nychwkilkuzbiorach.Cocenniejsze–wzbiorze
135PieśniludowychŚląskaOpolskiego,opracowanym
iopublikowanymwKrakowiew1954roku,współautor-
stwozJózefemLigęzą,podano–opróczinformacji
orokuimiejscuzapisu–imię,nazwiskoiwiekinforma-
tora,aponadtozamieszczonomapkęOpolszczyzny5.
PodobneinformacjeznajdujemywzbiorzePieśniludowe
miastaKatowic.Źródłaidokumentacja–walfabetycz-
nymwykazieinformatorówpodanorokurodzenia
imiejscezamieszkaniakażdegoznichorazrokzapisu
pieśni6.Napodstawietegotypudanychmożnawniosko-
waćozasięgucechgwarowych,ichtrwałości(wszak
wieluinformatorów,odktórychpozyskanoteksty,
urodziłosięjeszczewXIXwieku,najmłodsinatomiast
mielikilkanaścielat)orazobserwowaćwariantywność
wymowyiformgramatycznych(uwarunkowanąpokole-
niowo,lokalnieiśrodowiskowo).Zaznaczmyodrazu,
żesambadacz–prof.AdolfDygacz–odznaczałsiędużą
kompetencjągwarowąiświadomościąjęzykową.Znał
gwaręśląskąokolicLublińca(urodziłsięiwychował
wDroniowicach),apotempoznałgwaręŚląskaprzemy-
słowego(większośćżyciaspędziłwKatowicach).
Zbiorompieśnichciałnadaćcharakterpopularnypoto,
bysłużyłyszerokiemugronuodbiorców,toteżwzapisie
niestosowałtranskrypcjifonetycznej,leczstarałsię
oddaćwymowęgwarowązapomocąznakówogólnie
przyjętegoalfabetu.Wtrosceokomunikatywność
zbiorówwyposażyłjewsłownikiwyrazówgwarowych
lubwprzypisyobjaśniająceznaczeniedialektyzmów.
PonadtowzbiorzepieśnizOpolszczyznyznajdziemy
wstęp,któregooddzielnączęśćstanowią:charakterystyka
dialektuśląskiegoiuwagiojęzykutekstówpieśni
opracowaneprzezkrakowskiegojęzykoznawcęAlfreda
Zarębę(autoralicznychpublikacjiśląskoznawczych,
m.in.AtlasujęzykowegoŚląska).
Trzebajednakzaznaczyć,żeniemożnatekstówpieśni
traktowaćjakowystarczającegoźródławiedzyowszyst-
kichcechachdialektuśląskiego.Mimotostanowiąone
wartościowymateriałuzupełniającyiegzemplifikujący
(atymsamymweryfikujący)opisygwarzamieszczone
wopracowaniachdialektologów7.
Pieśnidobrzeodzwierciedlająwewnętrznezróżnicowa-
niedialektuśląskiego(dawniejidziś).Dająpodstawę
dorefleksjinaturyporównawczej.Zapisytekstu,choć
niewtranskrypcjifonetycznej,pokazują,żewobrębie
dialektunamniejszychobszarach(np.wsąsiadujących
zesobąwsiach)spotykamyodmienneformygramatyczne,
sposobywymawianiagłosekiichpołączeń(np.gymba,
gamba),innenazwytegosamegodesygnatu(np.hyndyk,
jyndyk,pultok,pulok–indyk);pokazują,żegranice
