Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Częśćpierwsza/Teoretycznerozprawyirozważaniaokulturzeisztuceludowej...
zpojęciamidylematy.Wieloaspektoweiskomplikowane
zwłaszczawówczas,gdyzapominającoideiniewspół-
mierności(bagatelizującspecyfikęikontrasty),sztuką
określamyjakżeDheterogenicznerodzajeprzedmiotów”
itekstykultury.Wtejsytuacjizadyskusyjnąnależałoby
takżeuznaćformułęgłoszącąDartystyczność”twórczości
ludowej.WodróżnieniubowiemdoDsztukioficjalnej”
(znówpunktpiąty),zadaniemprawdziwejplastykiludowej
niebyłoucieleśnieniewłasnościkonstytuującychwytwór
jakoobiektartystyczny.Przeciwnie,funkcje,cele,
określonawrażliwośćiwizualnapoetykatejtwórczości
czyniłyjączęściąśrodowiskowegofolkloru,zwyczajo-
wych,codziennychpraktykkulturowychspołeczności
wiejskich.Niematumowyoświadomejrealizacji
wartościartystycznychczyestetycznych,niemamowy
oDdążeniudoindywidualizacjiproduktu,doosiągnięcia
nowychwartości”43.Waspekcieideowo-formalnym
Dcharakteryzujefiguralnąsztukęludowąpriorytettreści
ifunkcjireligijnych[podlegającychzresztąprocesom
swoistejdesemantyzacji–R.S.],przekazywanychnie
wdrodzekształtowanianaturalistycznego,alepoprzez
schematycznysymbolizmiekspresję,skupionągłównie
nasensieideowymiemocjonalnymdzieła”44.Kolejne
dylematywywołujeteżpewna(wprawdziewysoce
ograniczonawkontraściedosztukioficjalnej)niejedno-
znacznośćkategoriiDsztukaludowa”.Wiążesięona
międzyinnymiznieidentycznościąDsztukiludowej”
iDsztukitypuludowego”,ztymżemożemywskazywać
imówićosztuceludowejjakotakiej,aleteżodpowiednio
ojejregionalnychodmianachiwcieleniach.Problemy
rodzirównieżsynkretycznycharaktertegopojęcia.
Funkcjonujeonowszakjakorodzajuogólnienia,odnoszą-
cegosiędocałokształturękodzielnejaktywnościludu45.
Pozostawmyjednakdylematypojęciaipowróćmydo
wyodrębnionychobszarówporównawczych.Jakzauważy-
liśmy,analizującstyczności,powiązaniaiodrębności
Dsztukiprawdziwej”(oficjalnej)iDludowej”,trzyzwymie-
nionychsześciuaspektów,mimopoczynionychzastrze-
żeń,atakżerodzajowejorazjakościowejodrębności
desygnatów,okazująsięwspólne.Toprzedewszystkim
ontologiarzeczyiprzedmiotowanaturawytworów.
Torównieżnieodzownośćustrukturowania,warunkująca
formalno-plastycznąokreślonośćwytworów.Wodróżnie-
niujednakodsztukioficjalnej,niechodzitutajowłasno-
ścizindywidualizowane,wyjątkowe,kształtowane
wdomenieestetycznychsporówipoetyk,konstytuujące
obiektjakoartystyczny.Towreszcieprzedstawieniowość
ifiguratywność;dlafiguratywnejtwórczościludowej
imperatywniekwestionowalny,opartynaDrzeczywistości
potocznegodoświadczenia”orazsiletradycji,autorytetów
iikonograficznychwzorówprzekazywanychzpokolenia
napokolenie.Niemożnanatomiast,oczymjużbyła
12
mowa,wiązaćintencjonalnościDsztukiludowej”zrealiza-
cjąwłasnościartystycznychiestetycznych.Wzakresie
punktupiątegotedwazjawiskaokazująsięskrajnie
odmienne.Zważywszynapoczynionejużuwagi,ograni-
częsięwtymmiejscuwyłączniedokonkludującego
stwierdzenia,żeaksjonormatywneuwarunkowaniasztuki
ludowejwiązałysięprzedewszystkimzjejfunkcjonal-
nym,integrującymistabilizującymcharakterem,wpew-
nymsensieteżzabezpieczającymDutrzymywaniepotrzeb-
nejwiedzyoświecieiżyciu”46.Zadyskusyjne
inieuprawnionewprzypadkusztukiludowejnależytakże
uznaćzałożeniapunktówczwartegoiszóstego.Wkontra-
ściedosztukioficjalnej,twórczośćludowaniespełnia
warunkóworyginalnościiunikatowościwsensiepowoły-
waniadoistnieniarozwiązańniemającychprecedensu,
niepowtarzalnych,źródłowychczynowatorskich.Kładę
nacisknatenwłaśniesposóbpojmowaniaoryginalności,
bynieutożsamiaćjejzodrębnościączyspecyfikąregio-
nalnychbądźlokalnychodrębnościiodmian.Swoisty
konserwatyzm,stabilnośćkonwencjiiikonograficznych
wzorówwobrębieplastykifiguratywnej,niechęćdo
wewnętrznychzmian,reorganizacjiiredefinicji,nadają
twórczościludowejwymiarniezwyklestabilny,zbliżając
jądokulturtradycyjnych.Ate,jakwiemy,wystrzegałysię
zmian,przekreślałyoryginalność,nastawioneprzede
wszystkimnapodtrzymanieiutrwalenietego,co–uświę-
conetradycjąizaszłością–oddawnafunkcjonowało
wsferzenorm,zachowań,obyczajówiobrzędów
(DTakjakrobilinasipradziadowie,nasiojcowie,tak
imyrobimy”).Tutajnowośćizmiana(inność,alternatyw-
ność,oryginalność)zyskiwałycharakterdezintegrujący,
niepożądany,niszczący.Oryginalnośćniestanowi
Dprzyrodzonejwłasności”sztukiludowej.Ludowitwórcy
poruszająsięwobrębiezastanychrozwiązańiwzorów,
stanowiącychtrwałyelementindywidualnejigrupowej
wyobraźni.Zkoleiwłaściwatejtwórczościrestauratyw-
ność,orientacjanadawność,zwyczaj,tradycjęusankcjo-
nowałaobrazaktywnościpozbawionejzmianireorgani-
zacji.WefekcieDznowejtwórczości,wniesionejprzez
przedstawicieliżyjącejgeneracji,tylkoograniczonaczęść
wchodziławzasóbkulturowynastępnychpokoleń.Ginęło
przedewszystkimto,comiałocharakterindywidualny,
cowynikałozuzdolnieńjednostek,aniezostałozobiekty-
wizowane[ł]inieweszłodozasobówschematów
działania[ł]stereotypowopowtarzanych”47.
Rzeczywistośćtwórczościludowej,wopozycjido
modernistycznychreorientacjisztukioficjalnej,torzeczy-
wistośćautorytetów,exemplów,powtórzeń,trwania
wkonwencjiistylistycznychkompilacji.Ztegowynika
kolejnawtymzestawieniuiostatniazarazemporównaw-
czakonkluzja:twórczościludowejniecharakteryzuje
właściwadlasztukioficjalnejlinearnośćrozwoju.Jeśli
