Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nawetlapidarnychdefinicjach,kryteriumjejtypologicz-
negowyróżnienia.MyślącDsztukaludowa”,myślimy
bowiemwgłównejmierzeokulturzeludowej,aściślej
twórczościludu,czylichłopskiej33.PodkreślamDwgłów-
nejmierze”dlatego,żekategoriatapozostajewbliskiej
stycznościzpojęciemkulturtradycyjnych,plemiennych
iludowych.Ludowośćtymsamymniezawszefunkcjono-
wałajakosynonimkulturystrictechłopskiej,alenp.kul-
turydawnychSłowian34.Tutajprzyjmijmyjednaknajbar-
dziejrozpowszechnioneizarazemdyskursywnie
utrwaloneznaczenietejkategorii,wiążącjązkulturą
chłopską,amówiącdokładniej,zDchłopskimikulturami
tradycyjnymi”,ukształtowanymiwkonsekwencji
Dpodziałuklasowego,któryskrystalizowałsięwustroju
feudalnym”35.OdwołujemysięwięcdoDtwórczości
artystycznejluduwiejskiego,będącejświadectwem
archaicznychwierzeń,obrzędówiobyczajów,atakże
ludowegoświatopoglądu”36.Takąinterpretacjęludowości
ustabilizowałaprzybierającanasilewXIXwieku,
wyraźnieidealizowanaludomania,atakżerozwijające
sięetnografiaifolklorystyka.Wartotutajchoćbyodnoto-
wać,niezwykleDdojrzałyinowoczesny”naswojeczasy,
etnograficznyprogramHugonaKołłątaja,któryDpostulu-
jącszerokozakrojonąakcjędokumentowaniaiochrania-
niadziejowegodorobkunarodowego[ł]całegospołe-
czeństwabezwyjątku”,pisałopotrzebiedokumentowania
kulturyludowejeoipsowiejskiej,Dkulturychłopskiej”,
Dkulturyprzytymrozumianejszeroko,obejmującejmowę,
ubiór»nietylkocodokroju,alenawetcodokoloru,
żadnegogatunkunieopuszczając«,obyczaj(weselny,
urodzinowy,pogrzebowy),zabawy,muzykę,pieśni
(weselne,pasterskie,żałobne,kołysanki),bajki,gusła
pożywienie,mieszkanie,budownictwo,sprzęty,gospodar-
stwo[ł]itd.Kultury,którąnależałodokumentować
wiernie,rzetelnie,prawdziwie”37.Tosamoznaczenie
ludowościznajdziemywpracachDzafascynowanego
wiejskąkulturą”AdamaCzarnockiego,wędrującego
D»międzyludemztorbąnaplecach,ochlebieiwodzie«
powsiachPolski,UkrainyiBiałorusi”38.Utrwaliło
jewreszciewielotomowe,monumentalneprzedsięwzięcie
OskaraKolberga,osymptomatycznymtytule,wspólnym
dlatrzydziestusześciutomówwydanychjeszczeprzez
samegoautora,Lud,jegozwyczaje,sposóbżycia,mowa,
podania,przysłowia,obrzędy,gusła,zabawy,pieśni,
muzykaitańce39.Przyjmijmywięcwaspekciekryterium
środowiskowegonajbardziejoczywistą,słownikową
wersję,żeDsztukaludowa”oznaczaokreśloneDczynności,
działaniebędącewyrazemzręczności,umiejętności,
biegłości”,adokładnieDtwórczośćartystycznąwsi,
uwarunkowanąrodzimątradycjąkulturową”40.
Nauogólnieniutymwzasadziemoglibyśmypoprze-
stać.Niebudzionowątpliwości,ktobyłnadawcąiadresa-
temtego,cozwiemysztukąludową,pozatymwyraźnie
artykułujeśrodowiskowąodrębnośćtwórczościludowej.
Ludowośćwuznanejkonotacjitłumaczy,zczyjąijaką
aktywnościąmamydoczynienia,uzasadniaprzytym
typologicznewyodrębnienietwórczościrolniczych
społecznościwiejskichwobrębiesztukiwogóle.
Zagadnienieniestetykomplikujesię,gdyodprzymiotnika
zwrócimysięwstronędookreślanegoprzezeńrzeczow-
nika.Jeślibowiemuwzględnimy(aniemaodtego
ucieczki)kryteriumśrodowiskowe,acozatymidzie
takżekryteriumintencji,problematyczneokazujesię
nietylerozumienieludowości,ileraczejposługiwaniesię
wtejkonfiguracjipojęciemsztuki.Adylematyzwiązane
zzasadnościąsformułowaniaDsztukaludowa”okazująsię
różnegorodzaju.Wynikająnajpierw,jaktwierdząniektó-
rzy,znieuprawnionegonadużywaniakategoriisztuki
wobecrękodziełapozbawionegowłaściwegoDsztuce
oficjalnej”aksjonormatywnegoukierunkowania.Tego
typupropozycjezawężajązwykleterytoriumsztuki
doprzedsięwzięć,któreodpowiadająokreślonymestetycz-
nyminwariantomrozstrzygającymoprzynależności
doklasyprzedmiotówartystycznych,azarazemspełniają
warunkikulturowejobiektywizacjidziełasztuki,jako
bytu(bezwzględnie)artystycznego.Zajedenzwarunków
Dkonstytuującychdziełosztuki”przyjmujesiętutaj
międzyinnymiintencjeautora(wytwórcy),który,jak
podajeAndrzejLipski,jakoDuświadomiona[ł]arty-
styczniejednostka”próbujestworzyćprawdziwedzieło
sztuki,obiektokoniecznychwłasnościachartystycznych,
poczymobiektywizujeiDumieszcza[ł]gowkontekście
kulturowymuznanym[także–R.S.]zaartystyczny”41.
Pisałemotymsporowpunkciepiątym,podkreślając
znaczeniewartościartystycznychiestetycznychsztuki,
tutajwięcograniczęsięwyłączniedostwierdzenia,
żewprzypadkuautentycznejtwórczościludowejżaden
zpowyższychwarunkówniemożezostaćspełniony.
Intencjąludowegotwórcyniejestpowołaniedoistnienia
dziełasztuki,jegowytworyniepodlegająobiektywizacji
wDkontekścieartystycznym”,onsamnatomiastniejest
Dartystycznieuświadomioną”indywidualnością.Gdyby
zatemuznaćtakąargumentację,twórczośćludową
powinniśmywykluczyćzzakresusztukiiprzystać
nanierazgłoszonąprzezfolklorystówtezę,żeD»świa-
doma,toznaczyumyślnietworzona,sztukaludowanigdy
nieistniała«.Ludwiejskinieoceniasztukizapomocą
kryteriówestetycznych;sztukaludowajestrozpatrywana
jako»sztuka«tylkoprzezludziwykształconych;
jejtwórcyniemająświadomości,żestworzylicośspoza
zwykłegokręgucodziennychzwyczajówipotrzeb
praktycznych”42.Wkontekścietychargumentówowyklu-
czeniupiszęwtrybieprzypuszczającym,boniechodzi
orozstrzygnięcia,aleoprzesłankiodsłaniającezwiązane
#3/2015/STUDIAARTYSTYCZNE
11
