Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
43
OBCOŚĆIKRYZYS
Najogólniejmówiąc–powierzchownyprzeglądliteraturyoświecenio-
wej(brakzaśszczegółowychanalizpoświęconychtejproblematyce)
zdajesięwskazywać,żerozszerzaniusięzakresukrytykioświecenio-
wejtowarzyszypoczuciewyobcowaniazarównofeudalnychstruktur
społecznych,jakiabsolutystycznegosystemuwładzy.Żywiołowodo-
konującysięruchemancypacjiodspetryfikowanychformuspołecz-
nieniawyrażasięnapewnymetapienietylkowpoczuciudystansu
wobectrwającychinstytucjiiwichosądzie,alewłaśniewspecyficz-
nymodczuciuichDobcości”.Możnabynawetzaryzykowaćhipotezę
badawczą,żeanalizakrytykioświeceniowejwłaśniezpunktuwidze-
niawystępowaniawniejstopnianasilenia,formwyrażaniasięitd.
owegospecyficznegoklimatuDobcości”pozwoliłabyuzyskaćpełniej-
szywglądwto,conazwaliśmydynamikąkrytykioświeceniowej,pro-
cesembardzonierównomiernegoodzwierciedlaniaprzezideologię
realnegowyobcowaniasięposzczególnychstrukturspołecznych,sprzę-
żonychznimiwartościiwzorówobyczajowych,typówświadomości
itd.Nietowarzyszyjednaktemudiagnozakryzysuwstosunkudo
własnejepoki;pojawiasięona,jaksięwydaje,stosunkowobar-
dzopóźno,począwszyodlatsiedemdziesiątych,itopodniemałym
wpływemrewolucjiamerykańskiej.Woceniewspółczesnościwoświe-
ceniowejkrytycerzadkodominujeznamiennedlaświadomościkry-
zysupoczuciechaotycznościibezładuwydarzeń,niepewnościsytuacji
jednostki,niestabilnościistniejącegoświata,kwestionowaniesensu
własnejepokiitd.Jeśli,używającwyrażeniaHazarda,Dkryzysświa-
domościeuropejskiej”znamiennybyłdlakońcaXVIIwiekuiprzeło-
munastępnegostulecia,torozwójkrytykioświeceniowej,pogłębiając
przeświadczenieononsensownościkrytykowanychinstytucjiiform
uspołecznienia,prowadzijednakrównocześniedoeliminacjikryzy-
sowychpostawwwizjiświata20.
Charakterystycznejestprzytymto,że–jaktrafniezauważono–filo-
zofięOświeceniadrążyjednakpodskórnienieuświadomionaanty-
nomiamiędzyracjonalizmemprzypisywanymnaturzeludzkiejair-
racjonalizmemodkrywanymwprzebiegudziejówludzkich21.Aletę
irracjonalność,bezsensownośćtraktujesięjakowyznaczającąobraz
przeszłości,rzutujesięjąwstecz,nahistorię,lubteżobarczasię
odpowiedzialnościąreliktyprzeszłości–zabobon,fanatyzm,tyranię
–wżyciuwspółczesnym.
Wszystkieoświecenioweoskarżeniapodadresemwspółczesności–
otrwaniewniejnietolerancji,tyranii,przesąduizabobonu–niena-
ruszająnatomiastoptymistycznejwizjiwspółczesności,opartejnagłę-
bokimprzekonaniuowyższościwłasnejepoki,wyższościugruntowa-
