Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
ALIENACJAI„ŚWIATPOZORÓW”
łecznychichaspektualienacyjnego,operowaniewwizjiświata–od-
czuciemalienacji,wyobcowaniaokreślonychinstytucjispołecznych,
depersonalizującychskutkówalienacjiitd.Wszystkojestbowiem
wtejdziedziniedozbadania,apracaoproblemiealienacji
wmyślioświeceniowejjestdopierodonapisania.Ograni-
czyćsięmożemyjedyniedowskazaniapewnegoaspektusprawy,za-
znaczającnawstępie,żechcielibyśmytoczynićjaknajostrożniej,
świadomi,iżbraktubadańnawetwstępnych,wgręzaśwchodzą
bardzozasadniczeaspektyideologiifrancuskiegoOświecenia.Spra-
wietejwypadałobypoświęcićstudiumodrębne,toteżwszystkiewy-
sunięteniżejsugestiesłużyćmająjedynieuwydatnieniudoniosłości
problemu.Najogólniejmówiąc,chodzinamousytuowanieproble-
matykialienacyjnejwświatopoglądzieJanaJakubazewzględunato,
comożnabynazwaćdynamikąkrytykioświeceniowej,ze
względuzatemnafunkcjętejproblematykiwobeczłożonegoprocesu
wyrażaniaprzezideologięoświeceniowąnarastającegowjejepoce
kryzysu.
Napotykamytujednakpewienaspektogólniejszegoproblemu,wielo-
krotniesygnalizowanegowliteraturzeprzezhistoryków,aniepodda-
negoanalizieodstronyjegomechanizmówprzezhistorykówisocjo-
logówideologii,problemu,którynajlapidarniejsformułowałTarle,
stwierdzając,żeDsamoświadomośćnieuzyskujewXVIIIwiekuza-
kresuijasnościadekwatnejdoszybkości,zjakąnadciągakryzys”17.
Zewnętrznym,alebardzocharakterystycznymprzykłademtejnie-
adekwatnościideologiiwobecnarastającegokryzysujestnotoryczne
wśródDfilozofów”połowyXVIIIwiekuprzeświadczenie,żeFrancja
jestjaknajdalszaodwszelkichrewolucjiiwstrząsów.DDlaczegóż,py-
tałBeaumarchaisw1767roku,wiadomośćotrzęsieniuziemiwLimie
wzruszamnie,gdywiadomośćolegalnymmorderstwiekrólaKarolaI
wLondyniejedyniemnieoburza?”.DOtóż–głosiodpowiedź–wy-
buchwulkanu,odkrytegowPeru,mógłbyzajśćiwParyżu,grzebiąc
mniepodgruzami,niemogęzaśsobiewyobrazićniczegopodobnego
donieszczęściakrólaAnglii”18.Mamytudoczynieniazeswoistym
zjawiskiem:Oświeceniefrancuskie,rozszerzajączakresswejkrytyki
nacoraztonowesferyżyciaspołecznego,pogłębiakryzysistnieją-
cegospołeczeństwa,samakrytykajestelementemtegokryzysu
–alejednocześnieelementemdominującymwtejkrytyceniejest
świadomośćkryzysu.Cowięcej,wokreślonymstopniukry-
tykaoświeceniowamaskuje,przesłaniatenkryzys,zwłaszczajeśli
idzieokryzyspolityczny,kryzyswładzy,itowłaśnieprzezswójkry-
tycznypunktwidzenia19.
