Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
58
RyszardSzawłowski
RAFAŁLEMKIN
*
Lemkinwautobiografiinawiązujedosprawyormiańskiejbardzo
krótko.NajpierwwparuzdaniachopisujeUpochódśmierci”wzdłuż
Eufratu.ŻandarminagleotwierająogieńnadeportowanychOrmian
zobukońcówpochodu.Przeżywatylkogarstka,ukrytazamartwymi
ciałamiswoichtowarzyszy.NastępnieTurcyoskarżylinieuzbrojonych
Ormianorozpoczęciestrzelaniny(!).Takichmasowychmordów,do-
dajmy,byłaniezliczonailość;praktykowanorównież,naprzykład,to-
pienieOrmianwmorzu.
Lemkina-prawnikainteresowałoczywiścieprzedewszystkim
problemodpowiedzialnościkarnejzbrodniarzy,którzydopuszczali
siętakichprzestępstw45.Przypominaon,iżpozakończeniuIwojny
światowejokołostupięćdziesięciutureckichUprzestępcówwojen-
nych”–botakichwówczasokreślono–zostałoaresztowanychiin-
ternowanychprzezwładzebrytyjskienaMalcie(wyspie,będącej
wówczaskoloniąbrytyjską).Ormianieposłalidelegacjęnaparyską
konferencjępokojową,żądającsprawiedliwości46.Potem,pewnego
dnia–jakpiszeLemkin–przeczytałonwgazetach,iżwszyscyowi
tureccyprzestępcymajązostaćzwolnieni.
Podnaciskiemzwycięskichaliantówwładzeosmańskieza-
brałysięjużnaprzełomielat1918i1919dostworzeniaodnośnego
ustawodawstwaitrybunałów,doaresztowańistawianiaprzedsą-
demzbrodniarzyodpowiedzialnychzamasakryOrmian.Gdyjednak
wkwietniu1919rokuuznanyzawinnegoKemalBej(prefektBogazlia-
nu)skazanyzostałnakaręśmierciiwyrokwykonanopubliczniena
45Wydajesię,iżLemkinopierałsięwtymfragmencieswejautobiografiwyłącznienazapa-
miętanychkrótkichinformacjach,uzyskanychw1921zlekturygazet.Przebywającwokre-
siezamachuberlińskiegoiodnośnejrozprawysądowej(połowamarca–początekczerwca
1921)jakostudentUJwKrakowie,miałwzasadziedostępdogazetpolskich,któretylko
skąpodonosiłyotamtychwydarzeniachiichtle.
Powyższym,jaksięwydaje,możnanp.tłumaczyćjegopotknięcie,gdywautobiograficzy-
tamy:„TheTurkishcriminalsreleasedfromMaltadispersedallovertheworld.Themost
frightfulamongthemwasTalaatPasha...”[podkr.R.S.].Talaatnigdyniebyłwięźniemna
Malcie!
46Ormianiemoglitudoskonalenawiązaćdofaktu,żepaństwaEntenty(W.Brytania,Francja
iRosja)wswejdeklaracjiz24V1915zagroziływładzomosmańskimściganiemikaraniem,
„powojnie”,zaeksterminacjęOrmian.Wdeklaracjitej,dodajmy,porazpierwszywdoku-
menciemiędzynarodowymużytezostałopojęcie„zbrodniaprzeciwludzkości”.
