Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ROZDZIAŁII
PoczątkidługiejdrogiRafałaLemkinadopojęcia„genocyd”
57
haremów.Pozostalizginęlinaskutekgłodu,nędzyiosłabienia.Tylko
mizerneresztkidotarłydoEufratu,gdziepozbawionewszelkichśrod-
kówipozostawionesamesobie,wymarły.Okołomilionaludzi–pi-
szePomiankowski–miałowtensposóbzginąć,askoroogólnaliczba
OrmianwAzjiMniejszejocenianabyłanaokoło1200tysięcy,mógł
Talaatpodkoniec1915rokuUsłuszniestwierdzić,iżsprawaormiańska
zostaławTurcjirozwiązanaidalejnieistnieje!”.TureckaUEndlösung
derArmenierfrage”–dodajmy.
Niemniejwprzypisachcytujemypewnewypowiedzizarówno
Pomiankowskiego43,jakiwspółczesnegobrytyjskiegoautoraDonal-
daBloxhama44,wktórychporuszająonipewnerzekomeUgrzechy”
samychOrmian,któreprzyczyniłysiędotragicznejdecyzjitureckiej
zwiosny1915roku.Musitubyćjednakpowiedzianestanowczo:nie-
lojalnezachowaniewczasiewojnynastawionejniepodległościowo
iantytureckoczęścitamtejszychOrmianmogłooczywiściepociągnąć
zasobąnawetsuroweśrodkirepresyjnezestronywładztureckich,
absolutnieniemogłobyłonatomiastdoprowadzićdozbrodniczych
działań,któreLemkinokreśliłod1944rokujakogenocyd.
43Pomiankowskistarasiębyćobiektywnyiodnośnyfragmentswoichwspomnieńkonkluduje
(s.165)następująco(tłumaczymyzniemieckiego):„Przynajostrzejszympotępieniubarba-
rzyńskichmetodtureckichniemożnajednakprzeoczyć,iżczęśćwinyzaniedotyczynie-
wątpliwiesamychOrmian.Bowiemonisami–niezważającnaostrzeżenierządu[autor
wspominanas.159,iżnasamympoczątkuwojnyTalaatiEnverPaszawezwalidosiebie
przywódcówpolitycznychOrmianikategorycznieostrzegliichprzedpopełnianiemjakich-
kolwiekaktówsprzyjającychwrogowi,zacogrożąimnajsurowsześrodkirepresyjne]przez
swojeagresywnepostępowaniezmusiliarmiętureckądosamoobronyiwywołaliśrodkirepre-
syjne.To,żeOrmianiepowitaliwybuchwojny,sympatyzowalizwrogiemispodziewalisiępo
nimwyzwoleniaodjarzmatureckiegoorazstworzeniasięgającejodWanu,ErywaniaiMorza
CzarnegopozatokęAleksandrettyiCylicjęWielkiejArmenii–byłozrozumiałe.Jednaknajbar-
dziejelementarnaostrożnośćdyktowałaimspokojnezachowaniewczasiewalki[wojny]iuni-
kanieażdorozstrzygnięciawszelkiegoczynnegouczestnictwawdziałaniachwojennych”.
44Niemal80latpoukazaniusięwspomnieńPomiankowskiego(którezresztącytuje)D.Blox-
ham,wpracyopartejnapoważnychbadaniach,m.in.warchiwachaustriackich,amery-
kańskichiniemieckich(TheGreatGameofGenocide:Imperialism,Nationalismandthe
DestructionoftheOttomanArmenians,Oxford2005),wdużymstopniurozwijaniektóre
fakty,tylko„telegrafcznie”wskazaneprzeznaszegorodaka.Chodziookreślonezachowa-
niaormiańskie,któreprzyczyniłysiędotychwydarzeń,aco,jaksięutrzymuje,niebyło„od
początku”planowane.Odnosisięm.in.dopewnychwypowiedziOrmian,rzekomolicznych
dezercjizarmiitureckiej,wszczególnościjednakdoantytureckiegopowstaniawWan(mia-
stoniedalekogranicyzRosją),zakończonegowkroczeniemwojskrosyjskichiormiańskich
ochotników(maj1915),połączonegozmordowaniemTurkówtamże.
