Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ograniczonemożliwościparlamentarnejkontrolirządu–wniosekoodwołaniegabinetulubpojedynczegoministrarozpatrywałSejm
nanastępnymposiedzeniu.WprzypadkuprzyjęciawnioskuprzezSejmzwykłąwiększościągłosów,decyzjęoodwołaniupodejmował
prezydent.Wciągutrzechdnimógłwręczyćdymisjęlubrozwiązaćparlamentlubteżnicnieuczynić.Ostatniaokolicznośćpowodowała,
żewniosektrafiałdozatwierdzeniaprzezSenat,alezgodatejizbynadymisjęnieprzesądzałalosurządulubministra,gdyżprezydentnawet
nakońcuprocedurymógłzamiastdymisjizdecydowaćorozwiązaniuparlamentu[122].Niezależnieodtegomechanizmu,wart.
13wymienionoszereginnychkompetencjiprezydenckich,zdefiniowanychnagrunciekonstytucjijakoprerogatywy:wskazywaniejednego
zkandydatównaPrezydentaRzeczypospolitejizarządzeniegłosowaniapowszechnego;wyznaczanienaczaswojnyswojegonastępcy,
mianowanieiodwoływaniePierwszegoPrezesaSąduNajwyższegoorazPrezesaNajwyższejIzbyKontroli,mianowanieizwalnianie
NaczelnegoWodzaiGeneralnegoInspektoraSiłZbrojnych;nominacjęczęściskładuSenatu[123].Konstytucjamówiłateżopowoływaniu
przezgłowępaństwaczłonkówTrybunałuStanu.Jednakustawaz1936roku,regulującaszczegółowezasadywyboruskładuTrybunału,
stanowiła,iżpowołanienastępujespośródkandydatówprzedstawionychprzezizbyustawodawczewliczbiedwukrotnieprzekraczającej
liczebnośćtrybunału[124].OznaczałotopoważneograniczenieprerogatywynarzeczSejmuiSenatu.
Wokresieobowiązywaniakonstytucjimarcowej,wsytuacjiistnieniawymogukontrasygnatyaktówgłowypaństwa,prezydentfaktycznie
niebrałudziałuwprocesiedecydowaniaostanachnadzwyczajnych,określanychwówczasjakoczasowezawieszeniepraw
obywatelskich[125].Konstytucjakwietniowastanowiłazgołainaczej–toPrezydentRzeczypospolitejdecydowałsamodzielnieopoczątku
ikońcustanuwojennegoizarazemniemusiałokreślaćjegoterminu.Odjegozgodyzależałotakżewprowadzeniestanuwyjątkowego.
Zkoleiwtrakcietrwaniastanuwojennegozyskiwałpełnięwładzyustawodawczej[126].
PrezydentzachowałtakżeprawołaskiiotrzymałdodatkowomożliwośćstawianiaprzedTrybunałemStanuczłonkówrządu[127].Tak
szerokizasóbprerogatywpozwalałwywieraćgłowiepaństwadecydującywpływnapolitykęwewnętrznąizagranicznąpaństwa.
Nieosłabiałytejwładzyuprawnieniawymagającekontrasygnaty,bowiemprezydentmógłodwołaćkażdegoministra,asejmowewotum
nieufnościwobeckontrasygnującegoczłonkarządumógłobalać,rozwiązującSejmiSenat[128].Dodatkowymwzmocnieniembyłyteż
procedurynieformalnelubzwyczaje,którezczasemuległyformalizacji.Przykładtakiegowpływunadziałalnośćlegislatywyopisuje
DariuszGórecki:marszałkowieobuizb,zchwiląwyborunatenurząd,prosiliokrótkąprzerwę,wczasiektórejudawalisiędoprezydenta
Mościckiegoipytali,czyakceptujeichwybór.Następniewracalinasalęobradistwierdzali,żeponieważprezydentwyrażazgodę,wobec
tegoionizgadzająsiętenurządprzyjąć.WpraktyceprezydentMościckizawszeakceptowałprzedstawionekandydatury[129].
WobectrwałegowyrugowaniaparlamentuzudziałuwpowoływaniuiodwoływaniuRadyMinistrów,atakżewkontekścieśmierci
marszałkaPiłsudskiego,okrespomaju1935rokustałpodznakiemrywalizacjipolitycznejpomiędzyprezydentemMościckimipremierem
Sławkiem.Tendrugi,mającambicjesięgająceprezydenturyiwidzącnieustępliwośćurzędującegoprezydenta,złożyłwpaździerniku
1935rokudymisjęswojegogabinetu.PrezydentchciałjednakpozostaniaSławkanastanowiskupremiera,alewzmienionymwedługswoich
oczekiwańskładziegabinetu[130].OstateczniejednakrządstworzyłMarianZyndram–Kościałkowski,awśródministrówniezabrakło
bliskichMościckiemupolityków,jakEugeniuszaKwiatkowskiegoczyteżWojciechaŚwiętosławskiego[131].Takakonstelacjapolityczna
dowodzifaktu,iżprezydentpośmierciPiłsudskiegowykazywałpredyspozycjedotego,bystaćsiępolitykiemsprawnymiaktywnym[132].
SamodzielnośćMościckiegotrwałajednakkrótko,gdyżczłowiekiemzyskującymznaczenienapolitycznejsceniestawałsięnastępcaJ.
PiłsudskiegonastanowiskuGeneralnegoInspektoraSiłZbrojnych–marszałekEdwardŚmigły–Rydz.Naprzełomieroku1935i1936doszło
dozawarcianieformalnegoporozumieniamiędzynimaprezydentem,wmyślktóregopozakończeniusesjibudżetowejparlamentumiał
zostaćutworzonynowygabinet,któregoskładpersonalnyodzwierciedlałbynowypodziałwpływówwpaństwie[133].Tymsamymwmaju
1936rokunowympremieremzostałgenerałFelicjanSławoj–Składkowski[134].Politycznypodziałwpływówniezałagodziłjednak
wszystkichobszarówkonfliktogennychmiędzydwiemaczołowymipostaciamiwkraju.MarszałekŚmigły–Rydzwswoichwspomnieniach
mówiłotarciachzprezydentemMościckim,któredotyczyłyczęścibudżetuprzeznaczanejnasprawywojskowe.Wkonfliktachtych
postronieprezydentastawałwicepremierKwiatkowski[135].
Specyficznyduumwiratwspomnianychgraczypolitycznychznalazłpotwierdzenienormatywnewokólnikuwydanymwlipcu1936roku
przezPrezesaRadyMinistrów.Stanowiłon,żeŚmigły–Rydzjest„pierwszymwspółpracownikiem”prezydentawrządzeniupaństwemi„ma
byćuważanyiszanowany,jakopierwszawPolsceosobapoPanuPrezydencieRzeczypospolitej”[136].Wydanypozaformułąaktu
urzędowegodokumentstwierdzałponadto,iż„wszyscyfunkcjonariuszepaństwowizPrezesemRadyMinistrównaczeleokazywaćmuwinni
objawyhonoruiposłuszeństwa”[137].InicjatoremwydaniadokumentubyłsamprezydentMościcki[138].Trudnoznaleźćjakiekolwiek
argumentyprzemawiającezazgodnościązkonstytucjątejinstrukcji.
OstatnimmomentemprzedwybuchemIIwojnyświatowej,wktórymdoszłodopoważnegokonfliktupolitycznegozudziałemprezydenta,
byłwybórmarszałkaSejmupośmierciStanisławaCarawczerwcu1938roku.SejmowegłosowaniewygrałW.Sławek,czegoniechciał
zaakceptowaćI.Mościcki,gdyżgroziłotozburzeniemkruchejrównowagipomiędzyprezydencką„grupązamkową”orazludźmiŚmigłego–
Rydza[139].Wewrześniuprezydentopublikowałorędzierozwiązująceparlamentizapowiadającenowewybory.Decyzjęuzasadniałpotrzebą
„odnowieniaskładuizb”,comoże„daćpełniejszywyraznurtującychwspołeczeństwieprądów”[140].WalerySławeknierezygnował
zrywalizacjiiwystartowałwprzedterminowychwyborach.Jednakżekolejnepolityczneklęskidoprowadziłygododramatycznegoczynu,
jakimbyłosamobójstwonapoczątkukwietnia1939roku[141].
Wracającdodecyzjiorozwiązaniuparlamentu,wartozauważyć,iżod1937rokuistniałonowesanacyjneugrupowanie,powołane
porozwiązaniuBBWR–ObózZjednoczeniaNarodowego.Mimopodejmowanychprób,OZNniepozyskałkoalicjantówspośródpartii
opozycyjnych[142],samposiadającjedynie115posłówisenatorów,czyli1/3obuizb[143].Wtejsytuacjiprezydentpodjąłrozmowyzczęścią
opozycjinatematudziałujejprzedstawicieliwsprawowaniuwładzy[144].Niedoprowadziłyonejednakdoposzerzeniazapleczapolitycznego
gabinetu.
Powyższyryshistorycznymożnapodsumowaćstwierdzeniem,iżIgnacyMościckiprzezniemalcałyokresswojegourzędowania,mając
dodyspozycjiumiarkowanieszeroki–aporoku1935bardzoszeroki–zakreskompetencji,przyjąłkoncepcjęprezydenturywycofanej
isamoograniczającejsię.NawetśmierćJ.Piłsudskiegoniespowodowałatrwałejzmianywpolitycegłowypaństwa–Mościckidefacto
dzieliłczęśćkompetencjizE.Śmigłym–Rydzem[145].Wswoichdecyzjachiwypowiedziachbyłnajczęściejrzecznikiempoglądówobozu
sanacyjnego.JegosposóbpostępowaniaoceniłambasadorfrancuskiJulesLaroche,któryprezydenckiopisstosunkówzNiemcami
podsumował:„niewyrażałbysięnapewnodomniewtensposóbpodczasoficjalnejaudiencji,gdybysądził,żejesttowsprzeczności
izpoglądamiMarszałka,któregobyłswegorodzajutubą”[146].
Prezydentskorzystałwpełnizeswoichustrojowychkompetencjidopierowwarunkachwojennych–wczasieniemieckiejagresji
