Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
PiotrLaskowski
dzieckiem,Leninmiałlat16),obajwdramatycznychokolicznościachtracąuko-
chanegobrata-bratLeninazostanieskazanynaśmierćzaudziałwnarodnic-
kimspiskuantycarskim,bratMachajskiegopopełnisamobójstwo13.Obajdużo
czytają,zsukcesemzdająszkolneegzaminy.Wreszcieobucechujepasjapole-
miczna.Oilejednaksystematycznej,uporządkowanejumysłowościmłodego
Leninaodpowiadaćbędziestarannebadaniejednejteorii,apologiai-do1902
roku-zdecydowanaobronaortodoksji,otyleMachajskiprzechodziburzliwą
drogęideową,zawszejakoheretykibuntownik,odrzucającykolejneteorie,któ-
repoddapróbie.
DSzczęśliwiedlahistorykajednymznajbliższychprzyjaciółMachajskiego,
iwkieleckimgimnazjum,inaUniwersytecieWarszawskim,byłprzyszłypowie-
ściopisarzStefanŻeromski”,zauważyłMarshallShatz14.MachajskiiŻeromski
poznalisięwroku1883,wVIklasiekieleckiegogimnazjum,aichwzajemneod-
daniewzasadzienigdynieosłabło.PozazapisamiwDzienniku,zawszeczułymi,
choćwobeckolejnychwyborówideowychMachajskiegonaznaczonyminarasta-
jącymlękiemiżalem,Żeromskinadarysyprzyjacielakilkubohateromswoich
dzieł.Obrazzczasówgimnazjalnych-topostaćAndrzejaRadkawSyzyfowych
pracach.Rewolucjonista,ukochany,choćcorazbardziejodległy-toZagozda
wRóżyiŻłowskizNawracaniaJudasza.GdyZagozdamówi:DCzłowiekwmiękkie
szatyodziany-tocoinnegoniżczłowiekwprzepoconejkoszuli,wbrudnejsuk-
manieicuchnącymkożuchu.Mularzzrękomachropawymiodzaschłegowapna
iparlamentarnymówcazatłasowymidłońmi-totylkonapozórtasamafalanga
ludu.Socjalistycznyposełdoparlamentu,pobierającydziesięćrubliczygulde-
nówdziennie,inędzarzzezdartymiodpracydłońmi,głosującyposłuszniena
parlamentarnegotowarzysza-tozabawnekłamstwotowarzyskie”15-jesttu
imyślMachajskiego,iton,takdobrzeŻeromskiemuznany.GdyjednakŻerom-
skiusiłujezrozumieć,wytłumaczyćsobierozejściesięichdróg,wpadawpułapkę
iniezauważarzeczynajistotniejszej.JegoZagozdadręczonyjestwinąklasową,
prowadzącągokupełnemu,zdeterminowanemusamopoświęceniu-aleniczym
Nieczajewjestsam:DCiągnępługkuniezoranymrolom,którychnieszczęsnylud
oraćnieumie.Idękunieznanemuświatu”16.TymczasemmyślMachajskiegowy-
rastazprzekonania,żeklasompodporządkowanymniepotrzebnisąinteligenccy
Prometeusze,iwięcejjeszcze-żeowiPrometeuszeprzechwytująautonomicz-
13Żeromskizapisałwdzienniku:DWacekmniezawiadamia,żebratjegopalnąłsobiewłeb,
zostawiającżonęztrojgiemdzieci[ś].Milczyiżujezgryzotęodparudni.Częstoprzychodzido
mnie,siadanastołkuisiedziprzezparęgodzinnieodzywającsięwcaledomnie[ś].Wreszcie
wczorajgadałmicałąhistorię.Gadałprzezparęgodzin,gadał,gadał”.Wspomnieniutowa-
rzyszyzanotowanypodtąsamądatącytatzTaine’a:DPrzeznaczeniemnaturalnymczłowieka,
takjakizwierzęciakażdego,jestbyćzabitymlubumrzećzgłodu”,S.Żeromski,Dzienniki,t.2
(1882-1886),Warszawa1954,Czytelnik,s.422i421;por.Z.Zaremba,Słowoś,op.cit.,s.19.
14M.Shatz,JanWacławMachajski…,op.cit.,s.7.
15S.Żeromski,Róża.Dramatniesceniczny,w:idem,Pismazebrane,t.20,Warszawa1999,
Czytelnik,s.40.
16Ibidem,s.45.
