Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Wprowadzenie
Problemwtejczęściimperiumcarówstanowiłaróżnaprzynależność
etniczno-religijnawłaścicielizakładówirobotników.Masytradycyjniewycho-
wanych,religijnychŻydów,przybywającedorozwijającychsięprzemysłowych
gigantów(Białystok,Łódź,Warszawa,Mińsk,Homelitd.),nietylkobudziły
lękunieżydowskichmieszkańcówzpowoduswojegopotencjalnegoradyka-
lizmu,którymógłujawnićsięwnowychwarunkachspołecznych,aleprzede
wszystkimstawałysiędlawłaścicielikłopotliwągrupąpracownikówzracjireli-
gijnegowymoguświętowaniaszabatu.Fabrykiniemogływszakpozwolićsobie
nadwudniowyprzestój(obowiązywałzakazpracywniedzielę).Corazczęściej
prowadziłotodokuriozalnychsytuacji,októrychwspominateżChorosz,
kiedynawetżydowscywłaścicieleniezatrudnialiŻydówwswoichzakładach.
Mimoniesprzyjającychwarunkówstworzonychprzezniestabilnysystem
prawny,złychopiniiożydowskichrobotnikach,brakuszkolnictwazawodo-
wegoisilnegoradykalizmuspołecznegożydowskiejmłodzieżyŻydzipracowali
wewszystkichniemalsektorachprzemysłuwImperiumRosyjskim,również
wnowopowstającychgałęziach,takichjakkolejnictwoczyprzemysłnaftowy.
WXIXwiekużydowskąbiedotęmieszkającąwstrefieosiedleniadotknąłproces
proletaryzacji,polegającynazwiązaniujejzmniejszymizakładamiiuzależ-
nieniulosutysięcyludziodkoniunkturywposzczególnychsektorachgospo-
darki.Dostępnedanepokazują,żew1820rokuwcałejRosjidoliczonosię
80tys.żydowskichrobotników(rzemieślnikówiwyrobników),aw1898roku
samychrzemieślnikówbyłojużponad500tys.,mimoutrudnieńwynikających
z„prawmajowych”.Nawetbiorącpoprawkęnaniedokładnośćibałamutność
statystykdlaRosjitegookresu,założyćmożna,żeoileogólnaliczbaŻydów
wzrosławtymokresieczterokrotnie,otyleliczbażydowskichrzemieślników
–sześciokrotnie18.Trudnoostatystykidlarobotników,wszakichżyciebyło
częstopasmemzmian,migracjii„przebranżawianiasię”,alewsamymtylko
Białymstokuw1860rokuodnotowano19żydowskichfabryktekstylnych,
aw1887roku–79.Niezawszejednakwzrostliczbyzakładówwiązałsięze
wzrostemliczebnościproletariatufabrycznego19.
Niewiemyprawienicosytuacjigospodarczejmałychmiasteczekizmianach,
jakieprzyniosłoimuprzemysłowienienaprzełomieXIXiXXwieku.Dotychczasowe
badaniawskazujątylkonasilnepowiązaniamiędzyŻydamiiszlachtą,choćby
białoruskichpatrziB.Stępniewska-Holzer,ŻydzinaBiałorusi.Studiumzdziejówstrefyosiedleniawpierwszej
połowieXIXw.,Warszawa2013,s.67–84.RozwarstwienieiróżnicemiędzyŻydamiachrześcijanami
doskonaleobrazujądaneprzytoczoneprzezWolfaDubnowa,CuderekonomiszergeszichtefundiJidnin
Rusland[wi]Jidiszerwisenszaftelecherinstytut.Ekonomisz-statistiszesekcje.SzriftnfarEkonomikunstatistik.
Erszteband,red.J.Leszczyński,Berlin1928,s.96.
18I.M.Diżur,Jewriei…,s.199.
19Ibidem,s.205.Innedanewskazująnato,żew1892rokuwmieściebyło249drobnych
(do100robotników)i11większychzakładówwłókienniczych.Por.S.Kalabiński,Klasarobotnicza
Białostocczyznywlatach1807-1914[wi]RuchrobotniczynaBiałostocczyźniewXIXiXXwieku,red.
W
.Góra,Warszawa1979,s.52.
