Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Wstęp
Kilkasłówwyjaśnienianależysiętytułowipracy-owapresjarozumiana
jesttuwielorako.PodpresjąnowoczesnościznajdowalisięwszyscyDuczestnicy”
badanejpolitykiżydowskiejKsięstwa-zarównowładzepaństwowe,jakisami
Żydzi.Wprzypadkuwładzowąpresjęrozumiemdwojako:jakopochodzącą
zzewnątrz-zestronyNapoleona,narzucającegonoweramyprawne,aletakże
odwewnątrz-wewładzach,zwłaszczatychcentralnych,zasiadałyosoby,które
najakimśetapieswegożyciaznajdowałysiępodwpływemideiOświecenia.
Wiedziano,żeczasysięzmieniłyipotrzebnyjestDnowyduchpraw”,iniejest
możliwepowielaniedawnychzasad
14
.Alezdrugiejstrony,naskutekwielowie-
kowychpodziałówspołecznych,bylionipełniuprzedzeńwobecŻydówinie
chcieligruntownychzmianwpostaciichzrównaniazresztąmieszkańcówpań-
stwa.Wefekcieprowadzonaprzeznichpolitykabyławyrazemoddziaływania
tychróżnychnacisków,zewnętrznychiwewnętrznych.
OpresjimożnajednakmówićrównieżwprzypadkuŻydówitutakżemiała
onazłożonycharakter.Zjednejstronyoddziaływałynanichwładzepaństwowe,
oczekujączmianwkierunkutzw.cywilizowania.Zdrugiejstronyczęśćnaj-
zamożniejszychŻydówznajdowałasięjużpodwpływemhasełżydowskiego
oświecenia(haskali),którarównieżnakazywałazmianywkierunkuunowo-
cześniania.Celembyłoukształtowanienowegoczłowiekaiprzekształcenie
dotychczasowejkulturywkierunkuzgóryokreślonym.Ideaprzymusowego
wdrażaniaprzemianmodernizacyjnychstanowijednązosipracy.
Słowokomentarzanależysięteżprzyjętejwniniejszejpracyoptycepoli-
tyczno-prawnej.Niestanowionaostatecznegocelu,niesłużywyłącznierekon-
strukcjifaktografiidlaniejsamej,aleraczejnakierowanajestnalepszezrozumie-
nieuwarunkowań,wktórychprzyszłożyćówczesnejspołecznościżydowskiej.
Ustawodawstwopaństwowe,wodróżnieniuodwcześniejszychepok,naprze-
łomieXVIIIiXIXw.zyskałobowiemnowąfunkcję-władzewróżnychkra-
jachzaczęłydostrzegaćjegopotencjałwkształtowaniustosunkówspołecznych.
Rolaprawawzrosłaogromnie-stawałosięonoodtądnarzędziemświadomie
icelowowykorzystywanymdooddziaływanianaprzemianyspołeczne.Zwiększył
sięwtymceluzakresingerencjipaństwawsprawyregulowanedotądnp.przez
religięizwierzchnikówduchowych(jaknp.kwestiazawieraniairozwiązywania
małżeństw,ewidencjiurodzeń,małżeństwczyzgonów).Wpewnymzakresie
pojawiłysięnawetpróbyprowadzeniazapomocąregulacjiprawnychpolityki
eugenicznej,jaktomiałomiejscewprzypadkuPrus,gdzieprzejściowoograni-
czonozawieraniemałżeństwprzezuboższychŻydów.
Badanianadstatusemprawnymdowolnejgrupyspołecznejbyłybyjednak
niepełne,gdybyograniczyćjedoanalizytreściobowiązującegoustawodawstwa.
Wzwiązkuzrozwojemszkołyrealistycznejwnauceprawaorazwykształceniem
sięodrębnegonurtusocjologiiprawaodkilkudekadpostulujesięuwzględnianie
14Por.M.Janowski,Narodzinyinteligencji1750–1831,Warszawa2008(DziejeInteligencji
Polskiejdoroku1918,1),s.132.
