Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Wstęp
Rozważanianależyzacząćodwstępnegowyjaśnieniakilkupojęćzawar-
tychwtytule.DlaczegonowyczłowiekwPolsceLudowejtoczłowiekten-
dencyjny?JakprzypominazaTeresąCieślikowskąWojciechTomasik,po-
jęciepowieśćtendencyjnaniesiezesobąconajmniejdwaznaczenia:his-
toryczneitypologiczne;pierwszełączysięzutworamiliteraturypolskiejdru-
giejpołowyXIXw.,czylizałożeniamipozytywistycznymi.Drugieznaczenie
powieścitendencyjnejpodkreślajejzałożenia:światprzedstawianyispo-
sóbprowadzenianarracjipodporządkowanesąprzyjętymprzezautorazało-
żeniomideologicznymbądźpolitycznymocharakterzedoraźnieaktualnym,
mająsłużyćdemonstrowaniuichsłusznościorazpopularyzacji.Bohatero-
wiewyraźniepodzielenisąnadobrychizłych,asamapowieśćjestpodpo-
rządkowanaokreślonymcelom.22Takapowieśćzteząróżnisięodswego
realistycznegoodpowiednikatrzemagłównymiwłaściwościami:opisanywniej
światopierasięnadualistycznymsystemiewartości,wpowieścizawarty
jestapeldoodbiorcyorazdoktrynalnyintertekst,któryzapobiegaodczyta-
niuutworuwsposóbbłędny,czyliniezgodnyzzałożeniemautora.W.Toma-
sikpiszewręcz,zaEdwardemBalcerzanem,opraktycznejroli,jakątentyp
literaturywyznaczałodbiorcy,amianowicieowykonawstwietekstu.23
Przypomocyanalogicznychparametrówmożnaskreślićsylwetkęnowego
człowieka.Nakazanomukierowaniesiętendencją,stronniczością,uleganie
narzuconymwartościomideowym,zktórychwyprowadzanocałąresztęprze-
konańipostaw.Zaprojektowanojegoskłonności,podporządkowanieokreś-
lonemuzestawowitez,ustalonoodrzuceniewszystkichinnych,niezaprogra-
mowanych.Byłonwreszciestereotypowy,alejegostereotypowośćodnosić
sięmiałaniedoszablonówjużistniejących,aledojednego,powstającego
właśnieniecoeklektycznegomodelu.Adekwatnedlaliteraturytendencyjnej
uproszczeniaiprzejaskrawieniadotycząnietylkojegoobrazuipropagando-
wegowizerunku,aletakżeniegosamegoijegocechosobowościowych.24
Wtytuleużytopojęciaobraz,anienp.koncepcja,ponieważostatni
zterminówpasujebardziejdoteoretycznychrozważańcharakteryzujących
sięwmiarętrwałąstrukturąstanowiącązwartącałośćwypracowanąwtrakcie
wiściznaczeniu,bynależałozarzucićtowszystko,cosięzawierawdotychczasowejpedagogii,
izacząćodnowa,odpoczątku.Alewtymznaczeniu,żestareiwspółczesneideaływychowaw-
czetrzebadostosowaćdonowychpotrzeb,żewychowującczłowiekadziś,należymiećprzed
oczymawarunkidzisiejsze.[]Tennowyczłowiekrodzisięwchaosiepowojennychprzemian.
Itegonowegoczłowiekatrzebawychować.Ibid.,s.301_303.Por.całyrozdziałpt.Wychowa-
nienowegoczłowieka,ibid.,s.289_348.Por.także:SprawozdaniezodczytuBiskupaWyszyń-
skiegowygłoszonewkościelenaBronowicachwdniu3kwietnia1948r.,ArchiwumAktNo-
wych[dalej:AAN],KomitetCentralnyPolskiejPartiiRobotniczej[dalej:KCPPR],sygn.295/
VII-243,k.36.
22Cyt.za:W.Tomasik,Polskapowieśćtendencyjna1949_1955.Problemyperswazji
literackiej,Wrocław1988,s.18_19.Por.M.Głowiński,Powieśćtendencyjna,[w:]Słownik
terminówliterackich,podred.J.Sławińskiego,Wrocław1998,s.424;Historialiteraturypol-
skiejwzarysie,t.1,Warszawa1987,s.311_322.
23W.Tomasik,Polskapowieść,s.19.Tecechyłącząpowieśćtendencyjnązdefinicją
propagandyliterackiej,autorstwaM.Głowińskiego.M.Głowiński,Propagandaliteracka,
[w:]Słownikterminówliterackich,s.439.
24Zebranedefinicjesłownikowepojęć:tendencja,tendencyjność,powieśćtendencyjna,
patrz:S.Kukurowski,Nietylkosocrealizm.Otzw.literaturzepropagandowej,tendencyjnej
izaangażowanej,Wrocław2005,s.8_9.Por.ibid.,s.106_107.
