Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WychowanienarodoweipaństwoweodpoczątkuXXwiekudo1939roku
67
WychowanienarodoweipaństwoweodpoczątkuXXwieku
do1939roku
NaprzełomieXIXiXXw.pragnieniezmianystatusuPolskitowarzyszyło
znakomitejwiększościpartii,ruchówiorganizacjipolitycznychispołecz-
nychskupiającychPolaków.Jednązgłównychdrógwiodącychkutemu
celowibyłowciągnięciedopracynadnimwiększościspołeczeństwaiwycho-
wanieświadomegoczłowieka,którybędziewstanieurzeczywistnićzakłada-
neposłannictwo.ZdaniemFeliksaAraszkiewiczaideologicznepodstawypol-
skiejmyślipedagogicznejifundowanenanichideaływychowawczeklaro-
wałysięwokolicachrewolucji1905r.Podstawowykatalogukształtowanych
wówczaswzorcówprzetrwałprzezcałyokresIIRzeczypospolitej.107
Wruchunarodowymformułyobronynarodowej,odrodzenianarodowe-
goiwychowanianarodowegozwiązanesąztakiminazwiskami,jak:Sta-
nisławSzczepanowski,JanLudwikPopławski,ZygmuntBalicki,LucjanZa-
rzeckiczyRomanDmowski,cooczywiścieniewyczerpujelistynarodowców
parającychsiętąproblematyką.Wtejopcjiideowej,jakwkażdejinnej,ideał
wychowawczyorazzwiązanaznimsferacelowościopartesąwgłównejmie-
rzenapodstawachideologicznych,choćichtwórcypowołująsięnanatural-
nyporządekrzeczy.Samopojęciebudowynowegoczłowiekawystępujedość
rzadko,ustępującmiejscaznacznieczęściejpojawiającemusięsformułowa-
niu_nowytypPolaka.Powoływanydożyciamodelidealnegoczłowiekade-
107F.W.Araszkiewicz,Ideaływychowawcze...,s.32.Myślnarodowaniedopracowała
sięwówczasmodeluideologicznegoczłowiekaprzyszłości,conieznaczy,żenapodstawiecech
uważanychprzezjejdziałaczyzapozytywneorazideałuwychowawczegoniedasięstworzyć
takiegozarysu.Zadrugazbudowaławizjęnowegospołeczeństwawsposóbznaczniebardziej
precyzyjny.Stanowiłajednaktylkoniewielkimarginesruchunarodowego.Pamiętaćteżnale-
ży,żeruchnarodowycharakteryzowałsięznacznąróżnorodnością,aczęsto,szczególniedo
połowylat20.XXw.,nawetwtejsamejpartiinapotykamyodmiennepodejściadotychsa-
mychpoglądów.LiteraturanaukowadotyczącabudowynowegotypuPolakawmyślinarodo-
wejzajmujesięzazwyczajkontekstemwychowawczym,ijestjejdośćdużo,m.in.:S.Jedleń-
ski,Krytykawychowanianarodowegoipaństwowego:tendencjenacjonalistycznewnaucza-
niuiwychowaniuokresudwudziestolecia,StudiaPedagogiczne,t.7,Wrocław1959,s.139_
225;F.W.Araszkiewicz,Ideaływychowawcze...;E.Paruzel,IdeałwychowawczyNaro-
dowejDemokracjiipróbyjegorealizacjinaprzełomieXIXiXXwieku,Toruń1993;A.Smo-
łalski,IdeaływychowawczewpolskiejmyślipedagogicznejodXVIw.dokońcaIIRzeczypos-
politej,Opole1994;B.Grott,ZygmuntBalickiideologNarodowejDemokracji,Kraków1995,
s.49_55;S.Kilian,MyśledukacyjnaNarodowejDemokracjiwlatach1918_1939,Kraków
1997;B.Jagiełło,Spórokoncepcjęwychowanianarodowegoiobywatelskiegowlatach
1905_1918,PrzeglądHumanistyczny1983,nr8,s.45_60;E.Paruzel,Charakternarodo-
wyspołeczeństwapolskiegowedługRomanaDmowskiego,KulturaiEdukacja1993,nr2,
s.113_125;idem,WzórosobowyPolakawujęciuNarodowejDemokracjinapoczątkuXXwie-
ku,DziejeNajnowsze1993,nr3,s.1_11;W.Wojdyło,Wychowawczeaspektymyślipoli-
tycznejobozudemokratyczno-narodowego1918_1928,[w:]Politykaawychowanie.Szkicezhis-
toriiwychowaniaspołecznegoIIRzeczypospolitej,podred.A.Wojtasa,Toruń1994,s.51_76;
L.Zdybel,Międzynaturąanarodowąkulturą_ZygmuntaBalickiegokoncepcjawychowania
narodowego,[w:]Naturaakultura,podred.A.Drabarek,Lublin1995,s.97_104;idem,Polski
charakternarodowy_nacjonalistycznaanalizaproblemu,[w:]Charakternarodowyireligia,
podred.K.Wilińskiego,Lublin1997,s.23_34;K.Jakubiak,Głównewartościiichewoluo-
waniewideologiachwychowanianarodowegoipaństwowegowIIRzeczypospolitej,[w:]Aspekty
aksjologicznewedukacji,podred.U.Ostrowskiej,Warszawa2000,s.44_56.Niemożna
zapominaćostygmaciemarksistowskimniektórychpracsprzed1989roku.
