Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
46
II.Długietrwanie
Redukowalnasynonimicznośćczłowiekaipaństwapozwalazatemzałożyć
peranalogiamreformatorskieambicjewobecczłowieka.Iwreszcietrzeci
dowód.Platonniepostrzegałczłowiekajakojednostkidowolniesterującej
życiemosobistymiwłasnąprzyszłością.Jegozdaniemopisującegowartoś-
ci,jak:rozum,wolność,sprawiedliwość,sąideamiobiektywnymi,stałymi,
niezależnymiodniego,ponieważbyłyzdeterminowaneprzezbogówinaturę.
Podobniezprawdą,którajestnienegocjowalnainiepodlegaustaleniomprzy
pomocystatystycznejwiększości,jakchcątegodemokraci.Odczłowieka
wymaganozatemjedyniedostosowaniadoodkrytejiujawnionejkonieczności
orazinteresówpaństwareprezentującegoogół.Dopierowtedy,zgodniezna-
turą,stawałsięonczłowiekiempełnowartościowym.ZdrugiejstronyPlaton
dostrzegałpotencjalneszansewynikającezprzekształcanialudzkiejmen-
talnościiobyczajów.
ZazwyczajidealnespołeczeństwoPlatona,któregoobrazpoznaćmożemy
szczególniezjegoPrawiPaństwa,prezentowanejestjakohierarchiczna
konstrukcjatrzechoddzielnychgrupspołecznych.K.R.Popperproponuje
gradacjęodbiegającąodtegoschematu,alebliższąrzeczywistejfunkcjonal-
nościstruktury.Zakładaonapodziałnadwiekasty:rządzących,posiadają-
cychpełniępraw,irządzonych,którychgłównąwłaściwościąwinnabyć
podległość,acechącharakteru_posłuszeństwo.4Jakztegowynika,jestto
wzorzecelitarny.Prawdziwiewolnymibyliwnimci,którzyposługiwalisię
rozumem,atakichbyłoniewielu.Tylkoimprzysługiwałomianopełnego
człowieka.5Zwielkimprawdopodobieństwemwydajesię,żezajedynychpraw-
dziwychiwartościowychludzi,uważałPlatonwyłączniepierwszągrupę,rzą-
dzących,nazywanychfilozofami,strażnikamilubpomocnikami.Pierwsiznich
kochająrozum,aichwłaściwącechąjestmądrość,drudzylubiązwyciężać,
zaśichwyróżniktoodwaga.Klasarządzonatoproducenci,aprzynależnym
imstanemduszyjestpożądliwośćinieodpowiadaimżadnacnotadystynk-
tywna.Szczęścieodnajdująwwarunkachbrakuwolności,cojestzgodne
zregułamipanującymiwnaturze.PodążajączaHeraklitem,głoszącym,że
tłum(demokraci)napełniaswebrzuchyjakbestie6,Platonchętnieokreś-
lałwarstwęniższąmianemludzkiegobydłaczytrzody,którejniewartopo-
święcaćwięcejczasunimiejscawpiśmiennictwie,tymbardziejwrefleksji
reformatorskiej.7Zgodniezpanującymwówczasduchemarystokratyzmu,
4Ibid.,s.69.J.KuczyńskidostrzegłwGorgiaszuPlatonajeszczejednąpostać,nadczłowie-
ka,będącegozaprzeczeniemdotychczasowejkoncepcjiczłowieka,aleiideałuplatońskiego.
J.Kuczyński,Zmierzchmieszczaństwa.Immoralizm_nihilizm_faszyzm,Warszawa1967,
s.449_453.
5NatematwolnościuPlatonapatrz:A.Kasia,Platonaideałwolnościascetycznej,[w:]
Antynomiewolności.Zdziejówfilozofiiwolności,Warszawa1966,s.9_34.Podobneprzekona-
nieżywiłArystoteles,dlaktórego,jaksugerujeI.Berlin:wielkierzeszeludzitoniewolnicy
znatury,którzywyzwolenizłańcuchówniedysponująodpowiednimizasobamimoralnymi
aniintelektualnymi,abyzodpowiednimpoczuciemodpowiedzialnościstawićczołoażnazbyt
licznymwyborom.I.Berlin,Czteryesejeowolności,Poznań2000,s.82.Niecoinaczej
patrz:R.Legutko,Krytyka...,s.23_24.
6K.R.Popper,Społeczeństwo...,t.1,s.64.Por.C.Georgiadis,op.cit.,s.28.
7Platon,Państwo...,451C,586A_B;K.R.Popper,Społeczeństwo...,t.1,s.69.K.R.Pop-
perpisze:Robotnicy,rzemieślnicy,kupcyitp.nieinteresowaligowcale,bylidlańpoprostu
ludzkimbydłem,któregojedynymzadaniembyłozaspokajaniepotrzebmaterialnychklasy
rządzącej.Platonposuwasiędotego,żezabraniaklasierządzącejustanawianiajakichkolwiek
