Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
Problemnieposłuszeństwaobywatelskiego
jemygonietylkouteoretyków,jakRawls,alerównieżuwielkichpopulary-
zatorównieposłuszeństwaobywatelskiego,naprzykładuGandhiego,Mar-
tinaLutheraKingaczyBadshahaKhana.Każdyprzypadeknależyrozwa-
żaćniezależnie,jednakwcelulepszegonaświetleniaproblemuwdalszych
rozdziałachwartojużterazzwrócićuwagę,żeodrzucenieprzemocynie
musisięwiązaćzmoralnymaspektemnieposłuszeństwaobywatelskiego,
zwłaszczazjegouzasadnieniemmoralnym(któreniejednokrotniebywa
formułowanejużpoprzezpodaniecechdefinicyjnych).Przyczynodrzuce-
niaprzemocymożnabowiemupatrywaćtakżewwarunkachefektywności
aktównieposłuszeństwa.Wistocieznacznaczęśćautorówkoncentrujesię
właśnienaaspekcieinstrumentalnymtejformyprotestuitraktujejąjako
jednązwielumetodwalki,któraswąskutecznośćzawdzięczanieodwoły-
waniusiędoprzemocy37.
Czyjednakprzekonanieofundamentalnejwyższościdziałańpozba-
wionychprzemocyniewynikazawszezichnacechowaniamoralnego?Czyż
nnieposłuszni”niesąprzekonującydlaswychadresatów,właśniedlatego,że
przejawiająwartościowepostawymoralne?Abyodpowiedziećnatopyta-
nie,musimyrozpatrzyćnieposłuszeństwoobywatelskiejakojednązwielu
możliwychformdziałania,protestuisprzeciwu.Jakoprotestisprzeciw
jestbowiemono,niezależnieodswegoaspektuprawnego,działaniemma-
jącymdoprowadzićdozmianwdziedzinieprawalubpolitykibądźwy-
rażającymzasady,którychnnieposłuszni”niechcąsięwyrzec,choćbyza
cenęsankcjipolityczno-prawnych.Nieposłuszeństwoobywatelskiemożna
wtymkontekścieuznaćzajednąznajważniejszychmetodprowadzenia
walkizpanującymi.Jeślitraktowaćjejednakjakoodrębnąmetodę,totym,
cojąodróżnia,jestwłaśniebrakprzemocy.Jeśliokazałobysię,żewyższa
skutecznośćtejformyprotestuwiążesięwszczególnysposóbzjejuza-
sadnieniemmoralnymlubprawnym,tobylibyśmybliscyspójnejkoncepcji
nieposłuszeństwaobywatelskiego.Naraziejednakniewiemynawet,czy
sąmożliweinnetegorodzajuspójnekoncepcje,którepodporządkowywa-
łybyaspektinstrumentalnymoralnemu,itakie,którewidziałybykonstytu-
37PrymwiedzietuGeneSharpzeswymtrzytomowymdziełempodzbiorczymtytu-
łemThePoliticsofNonviolentAction,PorterSargentPublishers,Boston1973.Por.tenże,
GandhiasaPoliticalStrategistwithEssaysonEthicsandPolitics,PorterSargentPublishers,
Boston1979.Por.wtymduchutakżeraportamerykańskiejNarodowejKomisjids.Przyczyn
iZapobieganiaPrzemocy,ThePoliticsofProtest,red.J.H.Skolnick,SimonandSchuster,
NewYork1969.
