Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Recepcjeideowe
Czechy)naprzełomieXIXiXXwieku,odzwierciedlającdążeniaiaspiracje
warstwychłopskiej.Założeniaagraryzmuprzenikałydoruchówipartiiludowych
takżenapolskichterenach.Byłyonedostosowywanedospecyfikiwarunków
społeczno-ekonomicznychiżyciawarstwywłościańskiejwposzczególnychpań-
stwach,wtymnaziemiachpolskich.4
Myślagrarystycznaznalazłaodzwierciedleniewprogramachidziałalności
stronnictwludowychnapoczątkukształtowaniasięruchuludowego:Stronnictwa
Ludowego,od1903rokuPolskiegoStronnictwaLudowegowGalicji,Polskiego
ZwiązkuLudowego,ZwiązkuMłodejPolskiwKrólestwiePolskim.Różnewątki
agraryzmurozwijaliliderzypartiiludowych:WincentyWitos,MaciejRataj,Jerzy
Kuncewicz,JanDąbski,StanisławMiłkowskiiinni.5
31
4
5
dozmian,jakieobejmowałycałośćżyciaspołeczno-politycznegoiekonomicznego.Do
najważniejszychidei,któreweszływskładagraryzmu,zaliczasię:ideęziemi–ziemia
jestnaturalnymdobremnaroduipowinnanależećdotych,którzynaniejpracują;ideę
człowieka–ideałemczłowiekajestchłop,rolnik,działaczludowy;ideępracy–apologia
pracyfizycznejorazprostotyinieskazitelnościmoralnej,przywiązaniadotradycjiikorzeni,
tylkodziękipracy(naroli)możnastaćsiępełnoprawnymczłonkiemspołeczeństwa;ideę
rodziny–powinnabyćtradycyjna,wielopokoleniowa,patriarchalna,powinnaprowadzić
gospodarstwo;ideęgminy–gloryfikacjawięzipierwotnychitradycyjnychformorgani-
zacjiżyciaspołecznego;ideęsamorządu–samorządjakoprzejawideiludowładztwajest
jednocześniepodstawąadministracjipaństwowejorazgwarancjądemokratycznejformy
państwaiwolnościobywatelskiej,związkigminmajątworzyćsamorządy,zatemwładza
idzieoddołudogóry,odpoziomulokalnegodoglobalnego;ideęnarodu–ścisłyzwiązek
tego,conarodoweztym,cochłopskie,chłopstwoostojąnarodu;ideęojczyzny–związana
silniezideąojcowizny,czylispadkiempoprzodku,rozumianymtunietylkojakospuścizna
materialna,czyliziemia,alerównieżduchowa,czyliprzekazywaniewzorówkulturowych;
ideępaństwa–państwowinnobyćumiarkowaneiunikaćskrajnościdyktaturyianarchii,
powinnoteżbyćżywozainteresowanesprawamirolnictwaitraktowaćjejakopriorytet;
ideęludzkości–niedokońcawykrystalizowana,gdyżagraryzmtodoktrynaraczejsku-
piającasięnazagadnieniachzpoziomulokalnego.Zob.szerzej:Encyklopediapolityczna,
red.J.Bartyzel,B.Szlachta,A.Wielomski,t.1,Warszawa2008,s.20;J.Jachymek,Neo-
agraryzmł,s.5;R.Tokarczyk,Zarysgłównychelementówagraryzmu,DAnnalesUMCS.
SectioK:Politologia1999”,nr6,s.211–224.
NakształtpolskiejmyśliludowejoddziaływałykoncepcjeagrarystówzCzechosłowacji
(MilanHodža,AntoninŠvehla)orazszwajcarskichteoretyków–ErnestaLaueraiJeana
Sismondiego,którychdziełazawierająkrytykękapitalizmupołączonązwizjąpozytyw-
negoprogramunowegosystemuspołeczno-ustrojowego.Zob.T.Chrobak,Filozoficzne
przesłankiagraryzmu.Studiumwybranychzagadnień,Rzeszów1998,s.25–26;A.Lech,
Agraryzmwiciowy,Łódź1991,s.122;A.Wójcik,Inspiracjeideowepolskiegoruchuludowego
(do1939r.),[w:]120latpolskiegoruchuł,s.11–25.
J.Kuncewicz,Przebudowa.RzeczoustrojuPolski,Warszawa1930;J.Dąbski,Ideologia
chłopska,Warszawa1929;tenże,Klasowapolitykachłopska,Warszawa1927;S.Miłkowski,
Agraryzmjakoformaprzebudowyustrojuspołecznego,Kraków1934;tenże,Walkaonową
Polskę,Warszawa1936.
