Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
9
proponowalirozwiązanianiemogącezaspokoićambicjisąsiadów.Byłatozresztą
naturalnakolejrzeczy.Galicjabyłapograniczemetnicznymiwdobierozwijają-
cychsięnacjonalizmóworazrozwojuruskiegoseparatyzmuprędzejczypóźniej
musiałodojśćdożądańocharakterzeterytorialnym,czegozoczywistychwzglę-
dówstronapolskaniemogłauznać.
Wartozatempostawićpytanie,jaktosięstało,żestosunekpolskiegospołe-
czeństwadotzw.sprawyruskiejprzeztakwieledziesięcioleciXIXipoczątku
XXwiekubyłnieadekwatnydorzeczywistości?Dlaczegoniechcianowierzyć
wistnienieodrębnegoodPolakównaroduruskiegoatakżewto,iżmożeon
podążaćswojądrogą-odrębnąodpolskiej,itonaterytorium,naktórymPolacy
liczniezamieszkiwali?Chcianoidylliwewzajemnychstosunkach,jednocześnie
wierząc,żetakaistniaławczasachIRzeczypospolitej.Wpływnatewizjeprze-
szłości,azarazemprzyszłości,mieli„architekciświadomościhistorycznej”:hi-
storycy,literaci,publicyściczywkońcu-artyści.Tooni„wyobrażali”dlachłon-
negowiedzyonarodowymdziedzictwiespołeczeństwaprzeszłośćichojczyzny.
PostaćJanaMatejkimieścisiętuzarównowgrupieodbiorcówtychwizji,
jakiichtwórców.ObrazyMatejkipoprzezswojeniezwykleplastyczneujęcie
dziejówdocierałydoszerokiegogronaodbiorców,nietylkokrytykówsztuki,lecz
takżecałejinteligencjiorazprzeciętnychludzi.Matejko„mówił”swymiobraza-
miodoniosłychfaktachzprzeszłościkraju,piętnowałwadynaroduipodkreślał
mesjanistycznycharakterwieluhistorycznychwydarzeńnaziemiachpolskich.
PolskaMatejkitokrajPolaków,RusinówiLitwinów-zgodny,realizującyswo-
jądziejowąmisjęwEuropie,znajdującysiępodopiekąBożejOpatrzności.Nie
znajdziemywtejwizjiroztrząsaniaantagonizmównarodowychmiędzyPolakami
aRusinami,znajdziemyzatoliczneprzykładywydarzeń,osób,symboli,które
spajałymieszkańcówwieloetnicznegopaństwa,ajeślijużpojawiałysięwMa-
tejkowskichobrazachwątkizwiązanezkonfliktamimiędzyobomanarodami,to
artystazdawałsięuznawaćjezaincydentalne,częstowidzącichprzyczynęna
zewnątrz-m.in.podkreślałintrygęmoskiewską.Tymczasemstosunkipolsko-
-ruskiewdziejachcechowałysięzarównowiekamizgody,jakilicznymikon-
fliktami,niejednokrotniekrwawymi.Matejkosamsiebieuważałzatego,który
wrazzinnymioddanymiideipojednaniadziałaczamispołecznymiipolitycznymi
możezamknąćokrespostępującegorozbratuwewzajemnychstosunkach.Stąd
teżwjegożyciorysieodnajdujemywielepojednawczychgestówibezinteresow-
nychdziałańnarzeczsąsiedniejnarodowości.Aleniezmieniatofaktu,żeswoimi
dziełamimalarskimiutrwalałwyłączniepolonocentrycznąwizjęhistorii,która
nieuwzględniałaaspiracjiinnychnarodowościzamieszkującychziemiedawnej
Rzeczypospolitej.Byłytotakiedzieje,jakimionjechciałwidzieć,anietakie,ja-
kiemogłybysłużyćwzajemnemuzrozumieniuPolakówiRusinów.Artystachciał
pojednaniaizgodywkraju,któryzamieszkiwał,adocelowopragnąłodbudowy
świetnościdawnejRzeczypospolitej-krajuwielokulturowego.Towłaśniezade-
cydowało,żejegodziałaniaipoglądyzkażdymrokiemstawałysięcorazbardziej
anachronicznewstosunkudobłyskawiczniezmieniającejsięrzeczywistości.Sam
