Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
krytycepoddałjąprof.WacławUruszczak1,ajego
księcialubkróla.Tendrugiposiadałznaczniewięk-
poglądpodzieladziścorazwiększagrupabadaczy.
szyautorytet,zwłaszczanaareniemiędzynarodo-
Zgodniezopiniąuczonegoopatrymonialnymcha-
wej.WśredniowiecznejEuropiebowiemwładza
rakterzepaństwawczesnopiastowskiegoniemożna
monarszapodlegałagradacji.Naszczycieswoistego
przesądzaćponieważwbrewwcześniejszymustale-
rankingumieściłasięgodnośćcesarza,zanimkla-
niomówczesnepaństwoniebyłowłasnościąmonar-
syfikowanokrólówicarów,adalejksiążątiinnych
chyjakoojcowizna(patrimonium)leczznajdowało
możnych.Nieprzezprzypadekpodczaszjaz-
sięjedyniewjegodziedzicznymposiadaniu.Rów-
dugnieźnieńskiegow1000rokucesarzOttonIII
nieżtzw.regaleziemi(oczymponiżej)nieświad-
mamiłBolesławaChrobregowizjąogólnoeuropej-
czyłoopatrymonialnymcharakterzepaństwagdyż
skiejmonarchii,wktórejposzczególnymiczęścia-
monarchaniebyłnieograniczonymwswychpra-
mipaństwazarządzaliby,podzwierzchnictwem
wachwłaścicielemzieminależącejdoinnych,niżon
cesarza,monarchowiedysponującykoronąkrólew-
ustrój
sam,podmiotów.Tymbardziejwiecniemógłczuć
ską,tacyjakwspomnianywładcaPolski.Abyzyskać
sięwłaścicielempaństwa.
takuprzywilejowanapozycję,Chrobryprzeznie-
Wopracowaniach,zkolei,któreuwzględnia-
malcałeswepanowaniestarałsięokoronę,której
jąistnieniemonarchiipatrymonialnej,najważniej-
nieodziedziczyłpoojcu,czyliMieszkuI(tenbył
szymelementemustrojupatrymonialnegopozo-
Dtylko”księciem).ZabiegałoniąwStolicyApostol-
stawaławładzaksiążęcałączącawsobiefunkcje
skiej,gdyżzwyczajowotoonadecydowałaokoro-
s.281
publiczneiprywatne.Graniceuprawnieńmonarchy
nacjachwładcówPolski.Dyplomatycznedziałania
określałoprawoksiążęce(iusducale).Zniegowyni-
Chrobregomiałytymwiększeznaczenie,żewimię
s.282
kałoupoważnieniedopobieraniadanin.Dowładcy
dziedzicznościwładzymonarszejrazuzyskanepra-
należałam.in.całaziemiależącawgranicachpań-
wodokoronykrólewskiejprzechodziłoautomatycz-
stwa,wramachregaleziemi,oileksiążęniedaro-
nienasukcesora.Istotnybyłwięcprecedens,doktó-
wałjejswymwspółpracownikom.Władzamonar-
regoBolesławdoprowadziłostateczniewroku1025.
szawPolscepatrymonialnejbyłasprawowanaprzez
Burzliwedziejedynastiipiastowskiejspowodowały,
1Patrz:W.Uruszczak,Historiapaństwaiprawapolskiego.Tom
żeniewszystkimwywodzącymsięzniejwładcom
I(966–1795).Warszawa2010,s.36inast.
przysługiwałtytułkrólewski.OpróczBolesława
s.281
stwierdzić,iżgłównymijedynymtwórcąprawapo-
wszechnieobowiązującegowmonarchiiwczesno-
piastowskiejbyłwładca,azbiórprzepisów,któ-
retworzył,określanojakoiusducale.Możliwość
kształtowanianormprawnych,anastępnieicheg-
zekwowaniabyławśredniowieczuprzymiotem
każdegopotężnegowładcy.Budowałonswąpozy-
cjęwpaństwieprzedewszystkimwoparciuosil-
nefundamentyekonomiczne.Tezaśzapewniałmu
Opierającsięm.in.natymźródle,możemy
prawnej.PrawospisanezaczęłosiępojawiaćwXII
wieku:początkowoprzybrałopostaćstatutóworaz
przywilejów.Pierwszeznichkształtowałypo-
szczególnedziedzinyżyciapublicznego,azanaj-
bardziejcharakterystycznyichprzykładuważasię
testamentBolesławaKrzywoustegoz1138roku.
Statuty,którepozakwestiamiodnoszącymisię
doorganizowaniastrukturywładzymogłydoty-
czyćtakżesprawzwiązanychzwojskowościąoraz
kształtowaćporządekprawnywinnychdziedzi-
s.32
systemregaliów,czyligospodarczychmonopoli,
nach,upowszechniłysięzwłaszczawokresierozbi-
s.282
zktórychzyskmógłtrafićtylkodoniego.Obokjuż
ciadzielnicowego.Zkoleiprzywilejemiałycharak-
opisanegoregaleziemskiegowymieńmyjeszcze:re-
terjednostkowegoaktuprawnego,byłyswoistym
galepolowania,rybołówstwa,górnicze,solne,gro-
przejawemwdzięcznościmonarchywyrażonejwo-
dowe(przynależnetylkomonarszeprawobudowa-
beckonkretnegoczłowiekalubgrupyczyinstytucji
niagrodów),wodne,młynne,targuorazkarczmy.
zacennezpunktuwidzeniawładcyusługi.Naich
Każdeztychokreśleńinformowałootym,zja-
podstawiebeneficjentnabywałwyjątkoweprawa
kiejformygospodarowaniawładcamożekorzystać
lubmógłkorzystaćzulgniedostępnychdlainnych
wsposóbwyłączny,m.in.kształtującobowiązujący
poddanych.Woparciuoindywidualneprzywile-
wtejdziedzinieporządekprawny.
jezjednolitegostanurycerskiegowykształciłasię
Najdawniejszetworzoneprzezwładcęprze-
jegowyższawarstwa–tzw.możnowładztwo.Sta-
pisyprzybierałypostaćustnychnakazówlubpole-
nowiłoonoelitęfinansowąorazposiadałoszcze-
ceń.WoparciuonieformowałsięwPolscejed-
gólneprawa,adążącdocorazsilniejszejpozycji
nolitysystemprawny.Imsilniejszabyłapozycja
wpaństwie,zczasemzaczęłoograniczaćkompe-
władcy,tymwiększywpływwywierałonnaoto-
tencjesamegomonarchy.Przywilejemogłymieć
czenie,atymsamymwyraźniejszybyłpochodzą-
równieżcharaktergeneralnyiodnosićsiędocałych
cyodniegoimpulsintegracyjnynapłaszczyźnie
grupspołecznych.Dośćczęstymzjawiskiembyło
28
