Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.3.Narodzinypolskiejterminologiipsychologicznej
powiązanegozniąstrukturalizmu,awięckierunków,którerozwinęłysię
wdrugiejpołowieXIXwieku.
Należytymbardziejpodkreślić,żejużodnajdawniejszychczasów
wjęzykupolskimbyływużyciuliczneterminysłużącedookreślania
poznawanychbezpośrednio,własnychprocesówistanówpsychicznych.
Wydajesię,żenamianonajstarszegoterminupsychologicznegozasługu-
jesłowoUum”,będącerdzeniemwieluinnychpojęćomentalistycznym
charakterze.Autorsłynnegosłownikapolszczyzny,SamuelLinde,pisze,
że:Ujesttowsłowiańskimjęzykukorzeń,któryzsiebiewypuszczaroz-
licznemodyfikacje;zniegopochodzą:rozum,umysł,umiejętność;umjest
pierworodnąwczłekuwładząrozpoznawaniarzeczy,czylimacicąideów
porządnych”(1814,s.51).WśróddalszychpochodnychLindewymienia
m.in.takiesłowa,jakUumieć”,Uumiejętny”,Urozumieć”,Urozumować”,
Urozumny”,Ubezumny”,Ubezumność”,Uzdumieć”,Uduma”,Udumać”,
Udumny”(tamże,s.52).Szczególnieinteresującejestto,żenajbardziej
charakterystycznakategoriamentalistyczna–Uświadomość”–byłauży-
wanawPolsceznaczniewcześniejniżwkrajach,gdziemyślpsycholo-
gicznamiaławyższystopieńzaawansowania.Wjęzykachzachodnioeuro-
pejskichpojawiłasięonabowiemporoku1600(Pongratz,1967;Whyte,
1960/1978).NatomiastwPolsceterminyUświadomie”/Uświedomie”,
wznaczenium.in.Uzdawaniasobiesprawyzczegoś”,funkcjonowałyjuż
odXVwiekuwdokumentachsądowychitłumaczeniachPismaŚwięte-
go(Urbańczyk,Safarewicz,Kuraszkiewicz,1982).Naprzykładwtzw.
Bibliiszaroszpatackiej(połowaXVw.)możnaznaleźćnastępującezda-
nia:UNyeczingrzechawswemswyadomyv(nunquampatiariscrimen
scire)”;UPrzetowamdavaminaswyadomye(notumfacimus)”(tamże,
s.47–48)2.Otym,żeterminten–takżewwersjachUswyadom”,Uswa-
dom”,Uswyądomo”–byłużywanyoddawnawtakimwłaśnieznaczeniu,
którepóźniejstałosiępodstawądoprzyjęciagowpsychologii,upewniają
zamieszczonewdawnychdokumentachłacińskieodpowiedniki.Wśród
nichrelatywnieczęstopojawiająsięokreśleniaconscius,conscium,zatem
tekategorie,którewinnychjęzykacheuropejskichstałysiępodstawą
2
Tekstywnawiasachznacząodpowiednio(wwolnymtłumaczeniu):(1)Unigdyniedopuszczaj
sięzbrodnisumienia(świadomie)”;(2)Uuświadamiamywam,poświadczamy”.Zapomoc
wtłumaczeniudziękujemySylwiiKabajowej.
35
