Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Narodzinypolskiejrefleksjipsychologicznej
terminologiipsychologicznej.Zatakistanrzeczybyłyodpowiedzialne
przedewszystkimdwaczynniki.
Popierwsze,powstałowtedykilkapolskichpodręcznikówlogiki,
którychintegralnyskładnikstanowiłwtamtychczasachmniejlubbar-
dziejsystematycznywykładpsychologii,copociągałozasobąkoniecz-
nośćnazwaniapodstawowychfunkcjipsychicznych.Donajbardziej
znaczącychpractegorodzajunależały:wspomnianaiprekursorska
książkaKazimierzaNarbuttapt.Logika,czylirozważaniairozsądzenia
rzeczy–nauka,wedługktórejkażdymawewszystkimprawdydocho‑
dzićistrzecsięfałszu(1769),następniepracaAndrzejaCyankiewicza
(ok.1740–1825)–Logika,czylimyślizLocke’aorozumieludzkimwyjęte
(1784),orazinteresującerozprawyFeliksaJarońskiego(1777–1827)–
Ofilozofii(1812),PatrycegoPrzeczytańskiego–Logika,czylisztukaro‑
zumowania(1816),czyAniołaDowgirda(1776–1835)–Ologice,meta‑
fizyceifilozofiimoralnej.Rozprawanaskutekkonkursu(1821)iWykład
przyrodzonychmyśleniaprawideł,czyliLogikateoretycznaipraktyczna
(1828).
Podrugie,staleprzenikaładorodzimejrefleksjiintelektualnej–za-
równopoprzezwspominanejużtłumaczenia,jakioryginalneteksty–
wiedzapsychologicznaautorówniemieckich,francuskichiangielskich
(wrazzodpowiedniąterminologią).
Dlailustracjiwartopokazać,jakkształtowałasiędawnapolskater-
minologiapsychologicznawodniesieniudotychobszarówmentalnego
funkcjonowaniaczłowieka,którewspółcześnieokreślasięzapomocąka-
tegoriiUświadomości”iUsamoświadomości”orazUsamokontroli”iUsa-
mopoznania”.Wydajesiębowiem,żeanalizapojęćodnoszącychsiędo
taksubtelnychaspektówludzkiegodoświadczeniaizachowanialepiejniż
cokolwiekinnegopozwalanaocenęzaawansowaniaówczesnejpolskiej
myślipsychologicznej.Kiedyzatemczytamy,Użeduszanaszajestobda-
rzonawładząoznaczaniasamejsiebieirozróżnianiasiebieodprzedmiotu
iodwyobrażenia,któremaonim”(Jaroński,1812,s.XCIII),tomoże-
mywnosić,iżpolskiautorbyłzdolnyjużnapoczątkuXIXwiekudo
dokonanianaderwyrafinowanejdystynkcji–uchwyciłbowiemróżnicę
międzypodmiotem,przedmiotemitreściąświadomości.Jakwiado-
mo,uznajesięzazwyczaj,iżnieumiejętnośćdokonaniategorozróżnienia
byłajednymzpowodówporażkiklasycznejpsychologiiświadomościoraz
34
