Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
tododzisiajznajdujezastosowaniewszkołachkoranicznych(
màkaràntun
alƙùr’aaníi)
iwyższychszkołachmuzułmańskich(
màkaràntunilmíl).
Alfabetu
łacińskiegoużywasięwadministracji,szkolnictwietypuzachodniego,wprasie,
wnauceiwtechnologii,atakżewjęzykuliterackim.Sferyużyciaposzczególnych
typówpismmogąsięwzajemniezazębiać.Naprzykładreligijnapoezja
muzułmańskapowstajezarównow
àjàmi,
jakiw
bookóo,
poszczególnetytuły
prasyukazująsięwjednymczydrugimsystemiepisma,bądźteżczęśćgazetyjest
wjednym,aczęśćwdrugimalfabecie.Zdarzająsięteżprzypadkitransliterowania
dziełliterackich(główniezalfabetuarabskiegonałaciński)ipowtórnegoich
wydawania.
Hausanależydonielicznychjęzykówafrykańskich,którymawzględniedługą
tradycjęstandardyzacji.Podpojęciemtymrozumiesięprzyjęciejakiegoś
wariantujęzykowegozapowszechnieobowiązującywsłowiedrukowanym.
Warianttenniemusibyćidentycznyzkonkretnym,naturalnymdialektemjęzyka.
WprzypadkuhausazapodstawęstandardyzacjiprzyjętodialektKano(tzw.
Kanancii).
NiejestonjednakidentycznyzdialektemKano,cowyrażasięwjego
obocznejnazwie
Gaskiyancii.
Wywodzisięonaodnazwy
GaskiyaCorporation,
swegoczasunajważniejszegowydawnictwazsiedzibąwZarii.Instytucja
tawydawała,międzyinnymi,hausańskągazetę„Gaskiyatafikwabo”(Prawdajest
cenniejszaodpensa),któradodzisiajukazujesiętrzyrazywtygodniuwmieście
Kaduna.
Ortografiastandardowawalfabeciełacińskimzawieratrzyliteryhaczykowate
idwadwuznaki,służącedozapisuspółgłosekglotalizowanych,opodwójnej
artykulacji:ɓ
,ɗ,ƙ,ts,’y
.
Wedługzaleceńkonferencjinatematortografiihausa
wNiamej,któraodbyłasięwstyczniu1980r.,dwuznak
’y
miałbyćzastąpiony
przezy
.Zasadatanieprzyjęłasięwpraktycejęzykowej.Obowiązującaortografia
standardnieuwzględniaanidługościsamogłosek,aniteżpoziomuwysokości
tonu.Tetakzwanefonemysuprasegmentalnesłużąwjęzykuhausa
doróżnicowaniaznaczeniawyrazówczyformgramatycznych.Ortografianie
odróżniateż
r
jednouderzeniowegoodwibrującego,któremająwartość
fonemiczną.Temankamentytylkowniewielkimstopniuutrudniajączytanie
irozumieniedlaludziposługującychsięhausajakojęzykiemmacierzystym.
Napoczątkuswegoistnieniahausabyłprawdopodobniejęzykiemstosunkowo
małegoplemienia,mieszkającegonapółnocodobecnychsiedzibtegoludu.Jego
sąsiadamibyłyróżnegrupyetniczne,którewkońcuzasymilowałysięjęzykowo
zplemieniemposługującymsięwczesnąformąhausa.
OddawnamałeplemięHausapozostawałowścisłychkontaktachzjęzykiem
ikulturąBerberów.OdVIIw.cofalisięoniprzedinwazjąarabskąnaAfrykę
PółnocnąwkierunkupołudniowymidocieralidokrajuHausa.Zapożyczenia
zberberskiegosąrozpoznawalnepoprzedrostkuta-:
takóobii
—„miecz”,
takàrdaa
—„papier”.
Dużailośćsłownictwaarabskiego,mandeikanurizakorzeniłasięwhausawraz
zislamem.WedługkronikiKanoislamjakoreligiaicywilizacjaprzeniknąłdokraju
Hausazzachodu,zapośrednictwemkupcówMande.Whausańskichźródłach
historycznychsątakżewzmiankiotym,żereligiataprzyniesionazostała
zleżącegonawschodzieBorno,gdziejejobecnośćdałasięodczućjużwXIw.Bez
wątpieniajęzykarabskiwywarłnajwiększywpływnahausawwielowiekowym
okresiewspółistnieniatychjęzyków.Liczbęarabskichzapożyczeńwjęzykuhausa
oceniasięnablisko30%.Wniektórychdziedzinach(religiaislamu,rządzenie,
prawo,prowadzeniewojny,jednostkimiary,literatura,matematykaiinne)hausa
jestprzeładowanyarabizmami,np:
àlƙaalii
—„sędzia”,
littafii
—„książka”,
lookàcii
—„czas”[Greenberg1947].Językhausabezproblemówintegrujesłowa
arabskiedoswegosystemufonologicznegoimorfologicznego[Hiskett1965].
