Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WNigrzeHausańczycystanowiąponad50%ludnościkraju.Zamieszkująoni
główniewpięciu,spośródsiedmiu,departamentach:Dosso,Tahoua,Maradi,
ZinderiAgades.Językhausastałsiętam
linguafranca
dlaTuaregów,Fulanów
iludnościKanuri.Funkcjęjęzykakontaktowegopełnitakże(obokzarma)
wNiamej—stolicykraju.Około80%ludnościNigruodwołujesiędotakiejlub
innejformyhausawżyciucodziennym.Jestonjednymzośmiujęzyków
narodowych.Posługująsięnimtakżewmediachoraz—wograniczonymzakresie
—woficjalnychdokumentach.OduzyskaniaprzezNigerniepodległościjęzyk
hausabyłużywanywakcjachalfabetyzacjidorosłych.Odpoczątkulat
siedemdziesiątychjestjęzykiemnauczaniaweksperymentalnychszkołach
podstawowych.
Wprocesiehistorycznegorozwojuhausaukształtowałysięjegoodmiany
regionalne,któreokreślamyjakodialekty
.Wporównaniuzinnymjęzykami
afrykańskimijestonjednakdośćjednolity
.Nawetludzieposługującysię
dialektamiperyferyjnymiinajbardziejodsiebieodległymi,pokrótkiejadaptacji,
rozumiejąsięwzajemniebezwiększychtrudności.
Dialektyhausamożnapodzielićnadwieróżniącesięmiędzysobągrupy
.
Pierwsząstanowiądialektypółnocno-zachodnie,występującewośrodkach
historycznychGobiriSokotoorazwokółtychmiastwNigeriipółnocno-zachodniej,
atakżenaprzylegającychobszarachRepublikiNigru.Dialektamiwschodnimi
posługująsięprzedewszystkimmieszkańcymiastiokolicKano,największego
ośrodkapółnocnejNigerii.DialektmiastaiprzylegającychobszarówKatsiny
zajmujegeograficznieijęzykowomiejscepośredniemiędzydialektamipółnocno-
zachodnimiawschodnimi.
Różnicemiędzydialektamizaznaczająsięgłówniewsystemachfonologicznych
iwsłownictwie,wmniejszymstopniutakżewmorfologii.Wżadnejczęścikraju
Hausaniezagrażająonejednakwzajemnemuporozumiewaniusię.
NieporozumieniamogąnatomiastzdarzaćsięmiędzyHausańczykami
zanglofońskiejNigeriiifrankofońskiegoNigruwwarstwiezapożyczeń
leksykalnychzbyłychmetropolii.Naprzykładsłowo„lekarz”wNigeriibrzmi
likità,
awNigrze
làkwàtaro
[MaNewman1990:73],
Dozapisujęzykahausaużywasięróżnychsystemówpism.Starszymsystemem
zapisujestpismo
àjàmi
(adżami),czylidostosowanydofonologiijęzykahausa
alfabetarabski.AlfabettenbyłużywanynaziemiachHausaodXIVw.,adozapisu
tekstówhausańskichsłużyłconajmniejodpoczątkuXIXw.Doczasuustanowienia
administracjikolonialnejbyłjedynymsystemempismaużywanymnatym
obszarze.
Wlatachpięćdziesiątychubiegłegostuleciaprzetłumaczononahausa
fragmentyPismaŚwiętego.Wkrótcepojawiłysięteżpierwszesłownikiigramatyki
tegojęzyka.PrzekładyBibliiipracejęzykowestałysięzczasempodstawą
dowprowadzeniaalfabetuopartegonazmodyfikowanympiśmiełacińskim.
Nazywasięon
bookóo
iwywodzisięodangielskiegosłowa
book
—„książka”.
Wortografiiłacińskiejniezaznaczasięzwarciakrtani,jeślispółgłoska
tawystępujenapoczątkuwyrazu.Nierozróżniasiędwóchrodzajów
r
inie
zapisujesięanidługościsamogłosek,aniteżtonów.PodjętewNigrzepróby
zaznaczaniadługościpoprzezpodwójnyzapissamogłosekzostałyzaniechane.
Tak,więcobecniewystępujeujednoliconaortografiazarównowbyłejkolonii
francuskiej(Niger),jakiwangielskiej(Nigeria).
Dodniadzisiejszegofunkcjonująirozwijająsiędwarodzajeszeroko
rozumianegopiśmiennictwahausańskiego.W
àjàmi
powstała(inadaljest
tworzona)religijnaliteraturamuzułmańska,wnimzapisywanokronikihistoryczne
ikodeksyprawareligijnego,jakteżsporządzanoróżnedokumenty
.Pismo
