Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
InnymwielkimsąsiademHausańczykównazachodziebyłoimperiumSonghaj.
PrzezpewienczassprawowałoonokontrolęnadczęściąkrajuHausaipozostawiło
śladywpływuswegojęzykawsłownictwiehausa.ChociażwędrówkaFulanów
zobecnegoSenegaluiMaliwkierunkukrajuHausatrwałaodstuleci
izaowocowaławkońcuświętąwojnąorazprzejęciemwładzypolitycznej,wpływy
kulturyfulańskiejijęzykanieokazałysiętakwielkie,jakmożnabyłotegosię
spodziewać.Pochodzeniafulańskiegosąsłowa:
dattiijó
—„osobapoważana”,
burtàlii
-„obsadzonażywopłotemdroga”iinne.
Różnorodnekontaktyzpołudniowymisąsiadami,NupeiJoruba,również
zaznaczyłyswójśladwkulturzeijęzykuhausa:à
kwàatí—
„pudełko”,à
googo
—„zegarek”.
Wbieżącymstuleciupojawiłasięwjęzykuhausanowafalazapożyczeń
zangielskiego(Nigeria)ifrancuskiego(Niger).Napływsłownictwaztychjęzyków
utrzymujesiędodzisiaj.Jednocześnieustał—przynajmniejczasowo—dopływ
słownictwaarabskiego.WostatnichlatachwśródinteligencjiHausapojawiłasię
tendencjapowrotudoarabskiego,jakoźródłatworzenianeologizmów
językowych.
Teróżnekontakty,pokojoweczyteżgwałtowne,występowaływregionieAfryki,
któryzewzględunaswepołożeniegeograficznestałsięobszaremkrzyżowania
sięnajważniejszychdrógCzarnegoLądu,wtymszlakówprowadzących
nawybrzeżeMorzaCzerwonegoinaBliskiWschód.Wichwynikuhausańskie
słownictwo,adopewnegostopniatakżegramatyka,składająsięzwieluwarstw
różnegopochodzenia:berberskiego,songhajskiego,arabskiego,fulańskiego,
nupe,joruba,angielskiegoifrancuskiego.Słownictwopodstawowewywodzisię
jednakzczadyjskiejrodzinyjęzykowej,należącejdomakrorodziny
chamitosemickiej(afroazjatyckiej).
Hausanależydoliczącejokoło150językówrodzinyczadyjskiej,którejnazwa
wywodzisięodnazwyjezioraCzad.Językiczadyjskiedzieląsięnaczterygałęzie:
zachodnią,biu-mandara,wschodniąimasa.WystępująwpółnocnejNigerii,
wpółnocnymKamerunieoraznaobszarzeRepublikiCzad.Hausanależydogałęzi
zachodniejizjęzykiemgwandaratworzyoddzielnągrupę.Gwandarastanowi
skreolizowanąodmianęhausa,powstałąstosunkowoniedawnowwynikumigracji
odłamuHausawkierunkupołudniowym,naobszaryzasiedloneprzezinnegrupy
etniczne[Newman1987:709;1990:1-5].
Językiczadyjskiezaliczanesądowielkiejrodzinychamitosemickiej,nazywanej
takżerodzinąafroazjatycką.Tędrugąnazwęzaproponowałuczonyamerykański
J.H.Greenberg,któryjakopierwszyopowiedziałsięzawłączeniemhausawraz
zinnymijęzykamiczadyjskimidomakrorodzinyafroazjatyckiej.Zakolebkęjęzyka
protoafroazjatyckiego,składającegosięzbliskiejsobiegrupydialektów,uważa
siękwitnącąniegdyśwschodniąSaharę,rozciągającąsięmiędzyTibesti
aDarfurem.Wokresiemezolituobszartenbyłjeszczezamieszkany
.Wmiarę
pustynnieniaSaharyziemietezaczęłyopuszczaćspokrewnionezesobąludy.Jako
pierwsizprotoafroazjatyckiegoobszaruwywędrowaliludzieposługującysię
językiemprotoegipskim:nastąpiłotoniepóźniejniżwósmymtysiącleciup.n.e.
PoczątkowoosiedlilisięoniwdoliniegórnegoNilu,apotemzbiegiemrzekimieli
sięprzesunąćdoEgiptu.Niecopóźniejludziemówiącyjęzykiemprotoczadyjskim
wywędrowaliwkierunkupołudniowymizajęlitamobszarynegroidalne,położone
wokolicachjezioraCzad[Diakonoff1988:21n.].
OpierającsięnageografiijęzykowejJ.E.G.Suttondoszedłdowniosku,
żeHausańczycyprzybyliwbieżącymtysiącleciuzobszarówpołożonych
nawschódodichobecnychsiedzib.PrzesuwającsięzokolicjezioraCzad
wkierunkuzachodnimzasymilowalionirdzennąludnośćzamieszkałą
