Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PolskamiędzyNiemcamiiRosją
Odwrócenieeuropejskichwektorów
19
UmiejscowieniemiędzyRosjąiNiemcamistanowidlaPolakówpodstawowe
doświadczenieostatnichdwóchstuleci,którejednakżadnąmiarąniejestwy-
starczającedlazrozumieniafenomenupolskości.Oilenowoczesnypolskina-
cjonalizmkształtujesięwXIXwiekuwoczywistejopozycjidoobuwrogichsił
(dodajmy,wwarunkachnienormalnych,bezmożliwościzaktualizowaniasięwe
własnychprawno-państwowychramachpaństwa),otylepolskośćjakokultura
ipolitycznawspólnotawyrastazzupełnieinnegoźródła.Polskośćjakozjawisko
wcześniejszenierodzisięzgeopolitycznegofatalizmuumiejscowieniamiędzy
RosjąiNiemcami.Jestodniegowolne.Polskośćczerpieswojeźródłozze-
tknięciabarbarzyńskiejPółnocyzłacińskim,schrystianizowanymPołudniem,
awięczwydarzenia,którestanowifundamentdlapowstaniacałejzachodniej
kulturyeuropejskiej.Dziękitemupolskośćbyłazjawiskiemuniwersalnymoraz
ogólnoeuropejskim,anieefektemjakiejśszczególnejregionalnej,geopolitycz-
nejsytuacjipowstałejzasprawąrozrostudwóchwrogichPolakompotęg.
WiekXVIIIjestokresemkluczowymdlapowstanianowejpolitycznejkon-
stelacjiEuropy,wjakiejznaleźlisięPolacyipóźniejszegougruntowaniasię
wnichpoczuciafatalizmupołożeniamiędzyNiemcamiiRosją.Wtymcza-
sie,mimopróbrewitalizacji,ostatecznieupadapolitycznaorazkulturalnaidea
IRzeczypospolitej.Napłaszczyźniepolitykimiędzynarodowejtenkoniecroz-
strzygasięnapółnocy,wbasenieMorzaBałtyckiego.TakzwanaIIIwojnapół-
nocnaprzypieczętowujeutrwaleniesięniekorzystnegodlaPolskiukładumię-
dzynajważniejszymiaktoramiwtejczęściEuropy.PowrótAugustaMocnegona
tronpolskiw1709rokujestmożliwyzasprawązawarciazPiotremIpokojuto-
ruńskiego,któryustanawiaRosjędefactoprotektoremwewnętrznegoporządku
wRzeczypospolitej1.WydarzeniatezbiegająsiętakżezemancypacjąPrus.Jesz-
czew1641rokuWielkiElektorFryderykWilhelmskładahołdlennynaZamku
KrólewskimwWarszawieWładysławowiIV
,aledziejesiętakjużporazostatni
whistorii.Władcapruskikonsekwentniebudujeodrębną,nowożytnąpaństwo-
wość.Jegonastępca,FryderykI,którypodobnopłynnieposługiwałsięjeszcze
językiempolskim,koronujesięw1701rokuwKrólewcunaDkrólawPrusach”,
kończącproceswyłanianiasięnowej,niezależnejpruskiejpotęgi.Ztejsytuacji
Polskajużniewyjdzieobronnąręką.Jesttoupadekbolesny,ponieważprzynosi
utratęwłasnejpaństwowości,atakżezawstydzającyczywręczhaniebny,gdyż
tzw.czasysaskiestanowiągłęboki,duchowykryzyspolskości.Jesttokryzys
takgłęboki,żeWitoldGombrowicznazwiegopóźniejpolskimpiekłem.Jego
zdaniempolskośćwypadławówczaszeswejformy(dodajmy-nigdypóźniej
wpełnijużdoniejniepowróciła):DIstądtaniesłychanaprzygodanasza,jaką
byłwiekXVIII,genialnynieomalkryzyspięknościpolskiej,którypostawiłnas
okowokozBrzydotą,zRozwiązłościąnasząłwieksklerotycznego,starcze-
gozesztywnieniaizarazemtępegorozwydrzenia,kiedytorozbratpomiędzy
formąiinstynktemwytworzyłprzepaśćłnajgłębsząchybajakakiedykolwiek
