Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Wstęp
główniezmajątkówkrólewskichiceł,apodatkiuchwalanotylkonaszczególnepotrze-
by,naprzykładwojenneprzyp.J.Ż.]pojawiłysięnowe,wktórychpolitykafiskalna
wyglądałazupełnieinaczej.
W
krajachtychpodatekstawałsięregułą,aniewyjątkiem.
Sprzeciwyiprotestypojawiałysięwszędzie,ponieważdlawiększościobywateliwyda-
wałosięrzecząnieznośną,żeototerazkażdegorokutrzebabędzieoddaćjednątrzecią
dochodunarzeczpaństwa(...).Pojawieniesięnowegotypupaństwabyłopodwieloma
względamikrokiemnaprzódwrozwojucywilizacjii,jaktoczęstowtakiejsytuacjibywa-
ło,oznaczałozarazemkoniecprzywilejówdlatejczęścispołeczeństwa,któratezmiany
zapoczątkowała”14.Taniechęćszlachtydołożenianarzeczdobrawspólnegouosabia-
negoprzezpaństwodoprowadziławtedynietylkodowielkichstratiosłabieniawładzy
królewskiejwwynikunajazduszwedzkiego,aleostateczniepoprzeszłostulatachdo
całkowitegoupadkupaństwa.
Czyniemożnazatemsądzić,żeniechęćdopłaceniapodatkówtkwigdzieśgłęboko
wzakamarkachpolskiejduszy?Gdybowiempoczytnydziennikjedenzeswoichdodat-
kówopatrujetytułem„Jakbronićsięprzedfiskusem”15,toczyżniejesttoprzejawtej
„poszlacheckiejkultury”,októrejznieskrywanąironiąpisywałMelchior
W
ańkowicz,
aktóraprzejawiasięmiędzyinnymiwniechęcidoponoszeniaciężarównarzeczpań-
stwaczywogóledobrapublicznego?„Sprawaspołecznazamglona”jakbrzmiałtytuł
jednegozrozdziałówgłośnegoswegoczasueseju
W
ańkowiczaKundlizm...Państwo,
czylifiskus,jesttraktowanejakwróg,przedktórymmamysiębronić,bonasograbia.
Niedostrzegasięjednak,żeto,copłacimy,jest,jakbędęsięstarałdalejprzekonać,
koniecznądozapłaceniacenązadobrowspólne,któregodostarczająnaminstytucje
państwajestceną,któraczasemmożewydawaćsięwygórowana,ale,popierwsze,nie
zawszejestrzeczywiściewygórowana,apodrugieczyżczasemniejestlepiejzapłacić
niecozawyżonącenę,opłacićnawetkosztypewnegomarnotrawstwa,niżponieśćdługo-
okresowespołeczneipolityczneskutkibrakudostępuznacznejczęścispołeczeństwado
pewnychdóbr,zczymmielibyśmydoczynieniaprzybrakupublicznychinstytucji?
To,czycenausługiwformulepublicznejjestwygórowanaczynie,tokwestiaszeroko
rozumianejefektywności.Uważasię,żesektorpublicznyjestmniejefektywnyniżsektor
prywatny,czegodowodząlicznebadanianaukowe,apoglądtenjestuzasadnieniem
powszechniepodejmowanychwwielukrajachdziałańprywatyzacyjnych.Jednakżena
przykładogólny,społecznykosztkształceniawszkolnictwiepublicznymwcaleniejest
wyższyniżwszkolnictwieprywatnym,toznaczy,żegdybywszystkieszkołymiałyfunk-
cjonowaćwedługregułrynkowejgospodarkiprywatnej,kosztowałobytospołeczeństwa
dużowięcej.Podobnielecznictwowklinikachpublicznychnietylkoniejestdroższe,
alenawetznacznietańszeniżwklinikachprywatnychztegomiędzyinnymipowodu
wUSA,gdzieochronazdrowiajestwnajwyższymstopniudomenąsektoraprywatnego,
14Tamże,s.159.Nawiasemmówiąc,taświetnapracaszwedzkiegohistorykabędącabiografiąkrólaKaro-
laXGustawa,awłaściwiestanowiącaopisjegowyprawynaPolskęiznakomicieukazującatłoówczesnych
wydarzeń,wtymtakżesytuacjęwPolscepowinnabyćunasobowiązkowąlekturą,gdyżpokazujelatapo-
topu,którewpowszechnejświadomościznamyzfascynującegoipięknegoopisuSienkiewicza.Jegodzieło
powstałojednak„kupokrzepieniuserc”idlarozbudzeniaduchapatriotyzmu.Szwedzkiautorpokazujeten
okreszinnejstronyijesttoobrazprawdziwszy,boprzecieżtoniepatriotyzmczyumiłowanieojczyznyipań-
stwastałysięprzyczynąostatecznegoupadkuRzeczypospolitejwXVIIIwieku.Abypobudzaćpatriotyzm,jest
namdziśpotrzebnyobrazprawdziwy,ukazujący,żeprzyczynąrozkładuPolskibyłstosunekczęściobywateli,
azwłaszczaelit,dopaństwa.
15„Rzeczpospolita”,Vademecum,17lipca2006.
