Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
13
budowlane11,dziękiktórymkrólpozostałwpamięcipotomnychjakoten,któremu
nadanoprzydomek„Wielki”.Możnapowiedzieć,żebyłnaszymrodzimymprekurso-
remzastosowaniawłaściwejpolicy-mix.
Potem,zbiegiemwieków,poczuciepaństwowości,którezacząłbudowaćKazimierz
Wielki,
stopniowopodupadało.Gdyw1662rokusejmpróbowałuchwalićpodatekge-
neralny,wywołałotozdecydowanysprzeciwszlachtyuznającejsiękonsekwentnieza
stanzwolnionyodpłaceniapodatków.Świadomośćpotrzebyłożenianawspólnycelzo-
staławypartaprzezkrótkowzrocznośćiegoizm,niewykraczaniepozaperspektywęwłas-
nejzagrodyszlacheckiej,itopomimociężkichdoświadczeńzczasówwojenzeSzwecją
iRosją,gdyspowodowanaprzezniedostatekfinansówsłabośćpaństwa,braktrwałych
strukturadministracyjnychizawodowejarmiidobrzeuzbrojonejnawzórzachod-
niorazzbytmałaliczbafortyfikacjidoprowadziłydoagresjiwrogówzewnętrznych
iwkonsekwencjiwielkichstratmoralnychimaterialnych.Podjętezaśponiewczasie
próbyodbudowaniapoczuciapaństwowościskończyłysięniepowodzeniemorazutratą
przezPolskęniepodległości.
Możnapowiedzieć,żeniechęćdopodatkówmabardzostarekorzenie.Jakdowiadu-
jemysięzhistorii,jużuzaranianaszejery,wlatach615,kiedywładzęwJudeisprawował
prokuratorrzymskiKoponiusz,wszystkichmieszkańcówtejprowincjizobligowanodopła-
ceniapodatkudochodowegoiczynszówgruntowych.Tenrzymskisystempodatkowywy-
wołałtakąnienawiść,żekażdy,ktownimuczestniczył(dzierżawcacełczycelnikawięc
ówczesnyurzędnikskarbowy,taxman),uchodziłzaczłowiekabezczciiwiary.Mieszkańcy
Judeiwidzieliwrzymskichpodatkachformęnowegoniewolnictwanarodowego,apoboż-
niŻydzinawetniewpuszczalicelników,czylipoborcówpodatkowych,doswychdomów,
uważającichzanieczystych.Podobneprzykładyodnajdujemynawetwewangeliach.
Chociażprzymusfinansowynarzuconyprzezwładzęuważanązaobcąniejesttym
samym,coobowiązeknałożonyprzezwłasnepaństwo,tojednakprawiezawszespotyka
sięonzwielkimoporemzestronyludzi,którychdotyczy.CoprawdawXVIIwieku
szlachta,jakostanwyższy,byławwiększościkrajówzwolnionazestałegoobowiązku
podatkowego12,jednakstopień,wjakimpolskieelitywykazywałyniechęćnietylkodo
płaceniapodatków,stworzeniawmiarętrwałejisolidnejbazyfinansowej,pozwalającej
zbudowaćsilnyskarbkrólewski(wsytuacji,gdydochodyzdóbrkrólewskichokazy-
wałysięjużniewystarczające),aletakżedowszelkichdziałań,któreprzyczyniłybysię
doumocnieniawładzypaństwowej,uosabianejprzezkróla,byłewenementemwskali
Europy.Jakpiszeszwedzkiautor,„głównyproblem[przyczynatego,żepaństwopolskie
wystawionenacelnajeźdźcybyłonieprzygotowane,słabe,bezsolidnychfortyfikacji
przyp.J.Ż.]polegałjednaknatym,żebudowanowoczesnychtwierdzobronnychbyła
rzecząbardzokosztowną,równiekosztowną,jakichdalszeutrzymywanie.Ajakwiemy,
szlachtapolskanienawidziładwóchrzeczy:silnegopaństwaiwysokichpodatków”13.
Tymczasem„wcałejEuropiewmiejscepaństwstaregotypu[któreutrzymywałysię
11Tamże,s.122.
12NaprzykładwSzwecjisłowofrälseodfrälsaoznaczającego„zwalniać,uwalniać”zaczęłobyćzczasem
używanejakozamienniksłowaadeln„szlachta”,obejmowałoonobowiemtęgrupęosób,któreprzynależały
donajwyższegostanuibyłyzwolnioneodobowiązkupłaceniapodatku;zob.P
.Englund,Niezwyciężony,t.I,
przeł.
W
.Łygaś,Oficyna
Wydawnicza
Finna,Gdańsk2004,przyp.tłum.nas.220.Jegozaprzeczeniesłowo
ofrälseoznaczałonatomiastkategorięosób,którenienależałydostanuszlacheckiegoizobowiązanebyły
dopłaceniapodatków(tamże,przyp.autora).
13Tamże,s.311.
