Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
ROZDZIAŁI.PolskairosyjskanaukaadministracjiodXVIIIdopoczątkówXXw.
organizowaniuizarządzaniu”.2Tendencjatapozostawaławzgodziezzałożeniami
filozofiioświeceniowej,którawmonarszewidziała„pierwszegosługępaństwa”,
działającegowsposóbracjonalnydladobrapowszechnegoipomyślnościpod-
danych(eudajmonizm).Dlaosiągnięciategoceluprzyznawanowładcyarbitralne
praworeglamentacjiwszystkichdziedzinaktywnościpublicznejpaństwa,nawet
kosztemingerencjiwżycieprywatnepoddanych.3
Rozbudowaniefunkcjiorganizatorskichizarządzającychpaństwapubliczno-
prawnegopociągałozasobąkoniecznośćprzebudowaniajegosłużbadministracyj-
nychinadaniaimcechscentralizowanegoaparatutypubiurokratycznego.Wprak-
tyceprowadziłotodostworzeniajednolitegosystemuorganówadministracyjnych,
obejmującychcałeterytoriumpaństwa,działającychzupoważnieniawładcyiwy-
konującychwjegoimieniuwsposóbstałyzleconezadaniawzakresiepowierzo-
nychdziałówzarządupaństwowego.Podstawąfunkcjonowaniategonowegoapara-
tuadministracyjnegomiałbyćzawodowykorpusfachowychurzędnikówpaństwo-
wych,zatrudnianychiuposażanychwsposóbpublicznoprawny(aktnominacji),
którychstatusprawnyokreślałyodrębneprzepisy–pragmatykisłużbowe.Admi-
nistracjakrajumiaładziałaćwsposóbwyspecjalizowanyrzeczowo(resortowo)
istanowićstrukturęściślezhierarchizowaną,wpełnipodporządkowanąmonarsze
–jedynemuośrodkowiwładzywpaństwie(centralizacja).4
Niezwykleistotnąnowościąwfunkcjonowaniuaparatuadministracyjnegopań-
stwaabsolutnegostałosiędążeniedonadaniamucechlegalizmu,tj.dopodporząd-
kowaniacałegozarządusprawamipaństwowymiprawu.Wyrażanotowkonstruk-
cjidespotismelegal,stworzonejprzezfrancuskichfizjokratów.Absolutyzmprawny
działającynapodstawieprzepisówwydanychprzezmonarchę(tzw.normgeneral-
2M.Wąsowicz,HistoriaustrojupaństwZachodu,Warszawa1998,s.97.
3KrólpruskiFryderykIItakpisałoidealeiobowiązkachwładcyabsolutnego:„Monarcha
ponadwszystkomastawiaćdobrobytswychludów.Winienbyćpowiększycielemalboteżtwórcą
ichpowodzeniaiszczęśliwości.[...].Panującyjesttylkopierwszymichsługą,narzędziemich
szczęścia.[...]Panującywinienmyślećjakuszczęśliwićswójnaród.Naródzadowolonyniebędzie
myślałobuncie,naródszczęśliwybardziejlękasięutratyswegowładcy,będącegorównocześnie
jegodobroczyńcą,niżonsampostradaniaswejwładzy.[...]Zaniedbywanieobowiązkówwzględem
poddanychstajesięwprostzbrodnią.Władcaniepotozostałwyniesionydoswejwysokiejgodności,
niepotopowierzonomuwładzęnajwyższą,byżyłwzniewieściałości,byzażywałszczęścia,
gdywszyscyznosząniedostatek.Panującyjestpierwszymsługąpaństwa.Dobrzemupłacą,ale
żądasięodniego,byskuteczniepracowałdladobraswegopaństwaipoddanych”.FryderykII,
Oidealeiobowiązkachwładcyabsolutnego,[w:]M.Sobańska-Bondaruk,S.Lenard,WiekXVI–
XVIIIwźródłach,Warszawa1999,s.391–392.
4G.L.Seidler,KoncepcjabiurokracjiwOświeceniu,„StudiaNaukPolitycznych”1983,
nr4(64),s.41–49;C.Capra,Urzędnik,[w:]CzłowiekOświecenia,Warszawa2001,s.325–
361;D.Malec,J.Malec,Historiaadministracjiimyśliadministracyjnej,Kraków2000,s.29–61;
H.Izdebski,Historiaadministracji,Warszawa1997,s.36–42.
