Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
świadczeniawnaturaliach(zboże,len,produktyzwierzęce),świadczeniapieniężne,
któreprzywzrościecenwXVIIIstuleciurównieżbyływiększe71.
Iwówczasbyłwyzysk,bicie,pozostawieniechłopabezpomocy.Bezpie-
czeństwochłopunawypadeknieszczęściateoretyczniezapewnićmiałaszlachta,
jednakprzypadkitakiejpomocyjunkrachłopomwpotrzebie(nieurodzaj,choroba,
śmierćwrodzinie),podawaneprzezEberhardaRochowaczyFriedrichavon
Marwitza,byłynatylesporadyczne,żekrólFryderykWilhelmIIIskomentowałtak:
„Jesttopięknyprzykładwzajemnejmiłościiwiernościmiędzypanamiipoddanymi
icieszymnieontymbardziej,żejestbardzorzadki”.
Stosunekszlachtydochłopówbyłpatriarchalny,protekcjonalnyilekcewa-
żący–wraziepotrzebynależałochłopurównieżzłoićskórę.Stądszlachtamogła
zachowaćfeudalnewyobrażenieokoniecznościświatahierarchicznegoiautorytar-
nego,wktórymmądremupanuprzeciwstawionyjestniezbytrozgarnięty,wymaga-
jącykierownictwachłop72.
JakwynikazbadańZygmuntaSzultki,odnoszącychsiędoPomorza,
szlachtanakładałanachłopówprzekraczająceichsiłyciężary,byłaprzekonana,że
jejświętymprawemjestżądaćodchłopówczegotylkochce,natomiastobowiązek
pomocychłoputraktowałajakoaktdobrejwoli,któregowcaleniemusiwykonać,
ajeżelitowminimalnymzakresie,abyniedoprowadzićciemiężonegochłopado
ucieczki.Nastrojównawsiniepoprawiałfakt,żestaleokołopołowaludnościwiej-
skiejznajdowałasięnagranicynędzy,cowynikałotakżezówczesnegopoziomu
cywilizacyjnego.PóźnooświeceniowypisarzJohannMichaelvonLoenpisał,że
chłopówztrudemmożnaodróżnićodichbydła73.Buntychłopskieorazstrajkikoń-
czącesięużyciemwojskanienależaływIIpoł.XVIIIw.dorzadkości.Również
wrzenienawsi,októrympisałFriedrichvonSchroetter,wpłynęłonapodjęciere-
formprzedikontynuacjępo1806r.74Językdokumentówpruskichzepokiuwłasz-
czeniowejpotwierdzazłystanrzeczynawsi.Hardenbergpisałw1807r.:„Najlicz-
71ErnstR.Huber,DeutscheVerfassungsgeschichteseit1789,Stuttgart1957;t.1,s.184-185;
Friedrich-WilhelmHenning,LandwirtschaftundländlicheGesellschaftinDeutschland,
Paderborn1978,t.2,s.45-48;FriedrichWilhelmHenning,HandbuchderWirtschaftsund
Sozialgeschichtein19.Jahrhundert,Paderborn1996,t.2,s.41.
72RobertM.Berdhal,PreuńischerAdel:PaternalismusalsHerrschaftssystem,(w:)Preuńen
imRückblick,Göttingen1980,s.128-130;EwaldFrie,FriedrichAugustLudwigvonder
Marwitz1777-1837.BiographieneinesPreuńen,Paderborn2001,s.117-118;Stanisław
Salmonowicz,Prusy.Dziejepaństwaispołeczeństwa,Poznań1987,s.480-525,tu:s.493-
494;tegoż,FryderykII,Wrocław1981,s.227-228;HansHecker,Preuńen–StaatderGren-
zen.EinVersuchüberVoraussetzungenundWirkungenstaatsbedingterTugenden,(w:)Geis-
tigesPreuńen–PreuńischerGeist,Bielefeld2003,s.13-25;AndreasFahrmeir,Dieerste
BürgerpflichtistRuhe.AnmerkungenzueinempreuńischenDefizit,(w:)PreussischeStile.
EinStaatalsKunststück,Stuttgart2001,s.263-273;MaurerMichael,DieBiographiedes
Bürgers.LebensformenundDenkweiseninderformativenPhasedesdeutschenBürgertums
(1680-1815),Göttingen1996,s.439-517.
73JürgenKocka,WederStandnochKlasse.Unterschichtenum1800,Bonn1990,s.134;
WalterAchilles,DeutscheAgrargeschichteimZeitalterderReformenundderIndustrialisie-
rung,Stuttgart1993,s.91.
74ZygmuntSzultka,(w:)HistoriaPomorza,t.2,cz.3,s.643-644.
26
