Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ucywilizowanąipozbawionązębówfeudalnegodespotyzmuiwalkiklasowej.Sar-
matyzmwwersjiHofmanaz1974r.(Potop)nadawałszlachectwocałemunarodowi
isarmatyzowałrobotników.PodziałystanowezostałyprzezHofmanaukryte,
aszlachtastanowiparsprototo.TwardzielRyszardFilipskiwroliplebejskiego
Kiemliczanierobiwrażeniapokornegoigłupkowategoprzedstawicielaludu.Byłto
więcsarmatyzmsocjalistyczny,pozbawionypogardyilekceważeniawobecnCha-
ma”,czyliswojejcechykluczowej,którapowróciłaporoku1989.Pozwalałnaro-
dowicieszyćsiępoczuciembezpieczeństwazagnieżdżeniawelitarnejtradycjinaro-
dowejnzgody”,bezantagonizmuspołecznego.Jaksięwydajebyłatonajbardziej
skutecznaicennaegalitarnaakcjaideologicznakulturyPRL-u,którazachowała
wznacznymstopniutrwałośćdodzisiaj.Wartozauważyć,żezsarmatyzmusocjali-
stycznegowyeliminowanyzostałnietylkoantagonizmklasowy,aleteżzaścianko-
wykatolicyzm(cuda,relikwie)iksenofobiazwrogościąwobecŻydów.Zksiążki
PrzemysławaCzaplińskiegowidaćjasno,chociażonasametegoniemówi,że
współczesneelitykapitalistyczne,krytycznewobectegoludowegosarmatyzmu,
dokonałyzdumiewającegoakrobatycznegozabiegu,wolty,utożsamieniaSarmaty
zChamemiwypchnięciabigosuiwódkizsalonudokuchninarzecznowychzwe-
sternizowanychsymbolistatusujaksushi,carpaccioiwhisky.Sarmatato–odziwo
–niebogatyprzedsiębiorcaszukającyszlacheckiegorodowoduibawiącysięsar-
mackimigadżetami(dworek,samochódjakoanalogonrumaka),alezdumiewająco
pochodzącyzludubiednykibic,nacjonalista,ksenofob,mizogin.Realnieistniejący
sarmatyzmelitzostałprzezpop-kulturęukrytyizastąpionyfikcyjnymproduktem
propagandowym,służącyminteresomwarstwyposiadającej70.
Feudalnaautorytarnamentalnośćszlachtywobecchłopówcechowałajed-
naknietylkopolską,aleipruskąszlachtę.FeudalnepoddaństwowPrusachmiało
podobnycharakterjakwRzeczypospolitej,chociażwyzyskbyłmniejszyisytuacja
łagodniejsza.Należałodoniegonprzywiązaniedoziemi”,którezabraniałopodda-
nemuzmianyjegomiejscazamieszkaniabezzgodypana,jakrównieżprzymus
służby,jakoparobeklubdziewka,zobowiązującychłopaorazkoniecznośćuzyska-
niazgodynamałżeństwo.Zczasempowstałypewneułatwienia,jakmożliwość
wykupuzesłużbyiprzywiązaniadoziemi.Gospodarstwachłopskiebyływłasno-
ściądworu,znajdującąsięwdziedzicznejdzierżawie,dziedzicznymczynszualbo
administracjichłopówlasyckich,którymużytkowaniepańskiejwłasnościzostało
użyczonedziedzicznie,naczasżycia,określonąliczbęlatalbomogłobyćwkażdej
chwiliwypowiedziane.Chłopmiałtakżeograniczoneprawoprzemieszczaniasię,
wyboruzawodu,małżonkaidomu,wczymwszystkimbyłuzależnionyodswego
pana.Prawnapodstawategopoddaństwależałaalbowstarympoddaństwie,wktó-
rymwyrastaliprzezurodzeniealbownowympoddaństwieprzezmałżeństwo
zpoddanymmężczyzną,przezprzejęciepoddańczegogospodarstwaalboprzez
układoddaniasięwpoddaństwo.Chłopizobowiązaniteżbylidookreślonych
świadczeńwobecszlachty.Należaładonichpańszczyznasprzężajnairęczna,która
byłarozszerzanastopniowowXVIIIw.:obowiązeksłużbydzieciwłościańskich,
70Tamże,s.91-146.
25
