Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Nagórko,Zarysgramatykipolskiej,Warszawa2007
ISBN978-83-01-15390-8,©byWNPWN1998
28
Fonetykaifonologia
znaczą.Stanowiązaledwiebudulecdlawyższych,znaczącychpięterjęzyka.Język
bowiem,jakodoskonalezorganizowanysystem,mastrukturęhierarchiczną.
Nadobrąsprawępoziombrzmieniowyjęzyka(lubgrafemowy,literowy
wodmianiepisanej)maswojąwłasną,materialnąorganizację,swojerozczłon-
kowanie,którewynikazwłaściwościsamegogłosu:jegomelodii,dynamiki
irytmu.Łatwomoglibyśmysięotymprzekonać,próbujączapisaćchoćby
skromnyfragmentjakiejśwypowiedziwnieznanymnamjęzyku.Jestrzeczą
wątpliwą,czyudałobynamsięodtworzyćznakowąstrukturętegojęzyka,tzn.
wprzybliżeniuodpowiadającąjego„wyrazom”lub„morfemom”.
Wwarstwiedźwiękowejjęzykawyróżniamysylaby(którychośrodkiemsą
samogłoski)izestrojeakcentowe(inaczej:wyrazyfonetyczne–odcinek
wypowiedzizawierającyjednąsylabęzakcentemgłównymiewentualniejedną
lubwięcejsylabnieakcentowanych,por.s.60).Pozaakcentemwyrazowym,
polegającymnauwydatnianiusylaby,fonetycywyróżniająakcentzdaniowy
(wzmocnieniejednegozzestrojów)imelodięmowy(natentematbędziemowa
wp.5.tegorozdziału).
Melodia,dynamika,frazowanietowłaściwościkażdegotekstumuzycznego,
dobrzeznanewszystkimuczącymsięmuzyki.Nicdziwnego.Głosludzkiwfunkcji
subtelnegoinajlepszegojakdotądnarzędziakomunikacjijestwtórny.Niemożemy
nawetpowiedzieć,żeczłowiekwyposażonyjestwjakiśszczególny„organmowy”
lub„przewódmowny”.Narządymowytopoprostuaparatoddechowyczłowieka
(stądtakważnarolaoddechuwpowstawaniugłosu,oczymwiedząnietylko
śpiewacy,leczkażdyznas,komuchoćrazwżyciu„odebrałomowę”).
Wydychanyprzeznasstrumieńpowietrza(głoskijęzykapolskiegopowstająna
wydechu;dźwięki„wdechowe”niemająwpolszczyźniecharakterusystemowego,
wydawanebyćmogąwfunkcjiczystoekspresywnej,oczymłatwosięprzekonać
eksperymentalnie–spróbujmynp.syknąćnawdechu!)wydostajesięnazewnątrz
naszegociałaprzezkrtań(gdzieodbywasiętzw.fonacja,czylipowstajegłos
przezwprowadzeniewdrganiawiązadełgłosowychprzywymowiegłosek
dźwięcznych)idalejprzezznanylaryngologomiichpacjentomzespółtzw.jam:
jamęgardłową,jamęustnąi–tojużniekoniecznie–jamęnosową.Wichobrębie
(ówzespółjamnazywasięteżnasadą)dokonujesiętzw.artykulacja,tj.
rozczłonkowaniegłosu.Zpunktuwidzeniafonetykilubfizjologiimowy–to
wszystko.
Takafonetykabadawszystkiewłaściwościgłosekjakodźwiękównaturalnych.
Podglądaichartykulację(temupodglądaniusłużyrzeczjasnaaparatura:kimografydo
utrwalaniaruchównarządówmowy,palatografiailingwografiajakometodyobserwacji
kontaktówjęzykazpodniebieniemtwardym(łac.palatum),rentgenografiawykorzysty-
wanadoprofilowychzdjęćnarządówmowy).Interesujesięteżakustycznymi
właściwościamifaligłosowej.Fonetykaakustycznakorzystazoscylografówpozwa-
lającychmierzyćczęstośćdrgańcząsteczekpowietrza,które,jakwiadomo,„są
odpowiedzialne”zanaszewrażeniasłuchowe.Bardziejskomplikowanaaparatura
