Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Nagórko,Zarysgramatykipolskiej,Warszawa2007
ISBN978-83-01-15390-8,©byWNPWN1998
30
Fonetykaifonologia
znaczeniecałegoznaku,nazwanocechamidystynktywnymi(odłac.
distinctio,rozróżnienie,,por.współczesnewyrażeniedystynkcjewojskowe).Zbiór
cechdystynktywnychwspółwystępującychwdanymdźwięku(lublepiej:klasie
dźwięków,niechodzibowiemokonkretnewymówienie,leczodźwiękujęty
abstrakcyjnie)zaczętonazywaćfonemem
1
.
Fonemtofunkcjonalnejądrogłoski,naktóreskładasięzbiórcech
dystynktywnych(rozróżniających).
Oczywiście,takrozumianajednostkajęzykajestabstrakcjąwyższegorzęduniż
głoskapojmowanajakoklasagłosek(np.klasawszystkichmożliwychwymówień
dźwiękua).Teostatniemająbowiemswojeempiryczneokazywpostacitakiej,
jakjewypowiadamy.Fonemnatomiast,zakotwiczonywgłoscejakojejfunk-
cjonalnaistota,niedasięzniejwydzielićwpostacifizycznej.Niemówimywszak
fonemami–wkażdymwymawianymdźwiękuwspółwystępująnarównizcechami
dystynktywnymipozostałewłaściwości.Kiedyśnazwanojenawyrostredundan-
tnymi,tj.nadmiarowymi(odłac.redundantio,nadmiar,).Nieoznaczatowcale
ichzbędności,jakmożnabynapodstawietejnazwymniemać.
Wyobraźmysobiesystemznakówskładającychsięwyłączniezcechdystynk-
tywnych.Oznaczato,żejakakolwiekichzmianapociągałabyzasobązmianę
znaczenia.Wystarczyłobynp.wprzypadkuznakówfonicznych,byposługującasię
nimiosobabyłazakatarzonaimówiła„przeznos”.Zniekształceniekomunikatu
gwarantowane.Niemusimydodawać,jakidealnymusiałbybyćstantelefonii,by
wiadomościprzesyłanetądrogądocierałybezdeformacji.
Cechyredundantnesązjednejstronyosłonąchroniącądelikatnejądrofonemu,
zdrugiejzaśmogąwszczególnychwarunkachprzejmowaćnasiebiefunkcję
dystynktywną.Taknp.siłaartykulacyjnagłosu,cechawpolszczyźnieredundantna
wobecopozycjidźwięczność/bezdźwięczność,stajesiędystynktywnaprzy
mówieniuszeptem,kiedydźwięcznośćzanika(zgodniezprawamiartykulacji
zwiększąsiłąwypowiadamygłoskibezdźwięczne).
Opisującpoziomelementarnychjednostekjęzyka,lingwistykaniemoże
ograniczaćsiędotradycyjnychgłosek.Niemożnazapominać,żesąone
dźwiękowymsurowcemdlaznacznieważniejszychzpunktuwidzeniafunkcji
mowyijęzykajednostek–fonemów.Świadomeposługiwaniesięjęzykiem
zakładaznajomośćzarównosystemufonetycznego(głoskowego),jakifonologicz-
nego(fonemowego)tegojęzyka.
1
Wartopamiętać,żeideafonemupojawiłasięporazpierwszywpracachdwupolskichuczonych:
JanaBaudouinadeCourtenayiMikołajaKruszewskiego,którzyzaczasówRosjicarskiejwlatach
siedemdziesiątychiosiemdziesiątychXIXw.przebywaliwKazaniu(stądutarłosięokreślenie
„kazańskaszkołapolskiejlingwistyki”).
