Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
75.rocznicaakcji„Reinhardt”
AkcjawysiedleńczawLublinie
Wnocyz16na17marca1942r.ogodzinie22.00gettowLubliniezostałootoczoneprzezSSiformacje
pomocnicze1.Nazaciemnionychulicachwłączonooświetlenie.PrzedstawicielePolicjiBezpieczeństwazakomunikowalizebranym
pospiesznieczłonkomJudenratudecyzjęoprzesiedleniuwiększościmieszkańców,wyjąwszyposiadaczywydanychtydzieńwcześniejkart
pracy.Mielionizostaćprzeniesienidowydzielonejczęścigetta.Pozostalimielipodlegaćdeportacji.Wszelkiepróbyuchylaniasię
odwywózkimiałybyćkaraneśmiercią.Zmiejscaprzystąpionodorealizacjitegoplanu.Oprawcywdzieralisiędomieszkań,wypędzając
zdezorientowanychŻydównaulice.Zastrzelonokilkadziesiątosób,a1500zapędzononarampękolejową.Tamzaładowanoich
dopodstawionychwagonówtowarowychiwywiezionowkierunkuwschodnim.Tenscenariuszpowtarzałsięprzezkolejnedni.Wciągu
dwóchtygodniwywieziono18tys.Żydów,okołotysiąca,wwiększościchorych,starców,kobietyidzieci,zabitonamiejscu.Choć
deportacjimiałypodlegaćwpierwszejkolejnościosobyzakwalifikowanejako„niezdolnedopracy”,okazałosię,żelegitymowaniesię
właściwymizaświadczeniaminiegwarantujeprzetrwania.WieluŻydówmimowydawanychprzezJudenratobwieszczeńnakazujących
stawianiesięwpunktachzbornychpróbowałosięukrywaćlubszukaćocaleniapozamuramigetta.29marcadeportowanowraz
zrodzinamipołowęczłonkówJudenratu,wtymprzewodniczącegoHenrykaBekkera,iwprowadzononowedokumentymającechronićich
posiadaczyprzedwysiedleniem.Do14kwietnia,kiedyakcjęzakończono,wywiezionookoło26tys.mieszkańcówgetta,a1500–2000
zamordowanonamiejscu.Pozostałych8tys.przeniesionododzielnicyMajdanTatarski,któramiałasięstaćnowymgettem.Tampokilku
dniachdokonanoselekcji;wszystkichbezwłaściwychdokumentówpopędzonodolasuniedalekowsiKrępiecizastrzelono.Wnowym
getciepozostałoniecoponad3tys.ludzi2.PewnaliczbaŻydówzbiegłanaprowincjęidoWarszawy.
WieściowydarzeniachwLublinieikolejnychmiejscowościachdystryktulubelskiegowywoływałyprzerażeniewśródsetektysięcy
zamkniętychwgettachpolskichŻydów.Choćprzezdługiczasnieznanomiejscaprzeznaczeniatransportów,domyślanosiętragicznego
losuczekającegodeportowanych„naWschód”.Zastanawianosię,czysątowydarzeniaizolowane,czypocząteknowejfaliprześladowań
Żydów,następującejpomordachnaLitwieiwGalicjiWschodniej.DalekolepiejpoinformowanibyliPolacy,nietylkomieszkańcyobszarów
objętychniemieckimiakcjami,lecztakżeredaktorzyiczytelnicyprasykonspiracyjnej.16kwietnia1942r.nałamachorganuprasowego
KomendyGłównejArmiiKrajowej„BiuletynInformacyjny”pojawiłsięmateriałotrwających„akcjachlikwidacyjnych”naLubelszczyźnie,
zinformacjąowywiezieniu25tys.ŻydówdoobozówwBełżcuiTrawnikach,gdziewedlewiarygodnychrelacji„odbywasięmasowe
mordowanieŻydów”3.Wkrótcepodanokolejneszokującedoniesieniaosytuacjinaokupowanychziemiachpolskich,wtymoutworzonych
przeznazistówobozachzagładywChełmnienadNerem(wKrajuWarty)iwBełżcu;uznanonatejpodstawie,żerealizowanajest
zapowiedźAdolfaHitlerazestycznia1939r.całkowitejeksterminacjiŻydów.3czerwca1942r.,publikującbardziejdokładnąinformację
ooboziewBełżcu,stwierdzano:„mamytudoczynieniazjednąznajstraszniejszychzbrodniniemieckich”4.Większośćtychwiadomości
zamieszczanonaostatnichstronach,podkoniecdziałukrajowego.
AkcjalikwidacyjnawlubelskimgetciestałasięwzorcemdladziałańeksterminacyjnychwgettachnatereniecałegoGeneralnego
Gubernatorstwa.Teprecyzyjniezaplanowaneiskoordynowanedziałania–prowadzonepodkryptonimowymokreśleniem
Aktion
[lub
Einzatz
]
Reinhardt
,nadanymjejnacześćzabitegoprzezczeskiruchoporuszefaGłównegoUrzęduBezpieczeństwaRzeszy(RSHA)
ReinhardaHeydricha–miałynaceluwymordowanieŻydówzGG,wykorzystaniepracynajbardziej„produktywnych”spośródnichizabór
mienia.Odpołowymarca1942dopoczątkulistopada1943r.„operacja”ta,stanowiącaczęśćnazistowskiego„ostatecznegorozwiązania
kwestiiżydowskiejwEuropie”,pochłonęłaokoło2mlnistnieńludzkichzamordowanychwgettach,masowychegzekucjach,obozach
pracy,aprzedewszystkimwtrzechobozachzagłady–Bełżcu,Sobiborze,Treblince–orazwoboziekoncentracyjnymwLublinie
(Majdanek).PozaŻydamizGGwobozachakcji„Reinhardt”mordowanoŻydówzokręgubiałostockiego(BezirkBialystok),Komisariatu
RzeszyWschód,obywateliRzeszyiAustrii,krajówokupowanych(m.in.ProtektoratuCzechiMoraw,Holandii,Francji)orazsprzymierzonej
zTrzeciąRzesząSłowacji.
Piśmiennictwo
MimozasięguiliczbyofiarwymordowanieŻydówpolskich,gdyżtoonibyligłównieofiaramiakcji„Reinhardt”,pozostawało
whistoriografiidalekosłabiejrozpoznaneaniżelieksterminacjaŻydówwokupowanychkrajachEuropyZachodniejiobózzagłady
Auschwitz-Birkenau5.Przezwielelatjedynąmonografiąobozówzagładyakcji„Reinhardt”pozostawałapracaizraelskiegohistoryka
YitzhakaArada,napisanagłównienapodstawierelacjiżydowskichorazdokumentacjipowojennychśledztwiprocesówsprawców
wRepubliceFederalnejNiemiec6.W2017r.ukazałysiędwazwięzłetomy,autorstwaStephanaLehnstaedta,koncentrującegosię
naobozachimechanizmieeksterminacji,iDariuszaLibionkiznaciskiempołożonymnaszczegółoweopisanieprzebiegudeportacjiiich
kontekstu7.PrzygotowanietychpracniebyłobymożliwebezbadańprowadzonychwEuropie,USAiIzraelu.Kilkuhistorykówniemieckich
ipolsko-niemieckich(DieterPohl,ThomasSandkühler,BogdanMusiał,JacekAndrzejMłynarczyk),publikującychodpoczątkulat
dziewięćdziesiątychXXw.,zajmowałosięroląstrukturSSipolicjiorazadministracjicywilnejnaprzykładzieposzczególnych
dystryktów8,atakżeprocesemdecyzyjnym.Najnowszymopracowaniemtejostatniejkwestiijestmistrzowskaanalizaamerykańskiego
badaczaChristopheraBrowninga
Genezaostatecznegorozwiązania
z2004r.9RaulHilbergwswojejklasycznejpracy
Sprawcy,ofiary,
ś
wiadkowie
przeszedłnadkierującymakcją„Reinhardt”dowódcąSSipolicjiwdystrykcielubelskimOdiloGlobocnikiemdoporządku
dziennego,stwierdzająctylko,że„organizowałdeportacjewpodległymmudystrykcieorazwgettachwarszawskimibiałostockim,
podlegałymutakżeobozyzagłady”.WięcejmiejscapoświęciłFriedrichowiKatzmannowi,dowódcySSipolicjiwdystrykcie
Galicja10.UkazałysiędotądczterybiografieGlobocnika,dowódcySSipolicjiwdystrykcielubelskim,leczżadnejznichnienapisał
zawodowyhistoryk11.Nadalbrakujeopracowaniapoświęconegosztabowiakcji„Reinhardt”,zwłaszczazaśjegoszefowiHermannowi
Höflemu,którybyłodpowiednikiemAdolfaEichmanna12.IstniejąnatomiastgruntowneopracowanieautorstwaSaryBergernatemat
esesmanówsłużącychwobozachzagłady13,studiaoformacjachpomocniczych14orazmonografiapoświęconaurzędnikomcywilnym
szczeblapowiatowegowGG15.Badaczeizraelscyzajmowalisięgłównieperspektywąofiar,eksterminacjąwdystrykcielubelskim(David
Silberklang)16orazoporemŻydów,zpowstaniemwgetciewarszawskimnaczele17,wykorzystującmateriałykonspiracjiżydowskiej
(ArchiwumRingelbluma,materiałyŻydowskiegoKomitetuNarodowegoiŻydowskiejOrganizacjiBojowej)orazzgromadzonewróżnych
archiwachrelacjeocalałych.
JednązgłównychprzyczynsłabegorozpoznanianiektórychaspektóweksterminacjiŻydówpolskichsąlukiwmaterialeźródłowym.Nie
zachowałasiędokumentacjasztabuakcji„Reinhardt”,zwyjątkiemraportufinansowego18,aniposzczególnychobozówzagłady,
adokumentacjaobozunaMajdankuprzetrwaławstanieszczątkowym.Istniejąnatomiastdwaunikatowezapisy:akcjieksterminacyjnej
wgetciewarszawskim–osławionyraportdowódcySSipolicjiwdystrykciewarszawskimJürgenaStroopa,zawierającydokumentację
zostatecznejlikwidacjigettawarszawskiego,orazraportoeksterminacjiŻydówwdystrykcieGalicjasygnowanyprzezwspomnianego
Katzmanna19.PostaćStroopaznanajestprzedewszystkimzksiążkizamkniętegoznimw1949r.wcelikomunistycznegowięzieniaoficera
ArmiiKrajowejKazimierzaMoczarskiego,leczniepowinnosiętraktowaćtejpozycjiwkategoriachźródłahistorycznego20.Niecolepiej
zachowanesądokumentyniemieckiejadministracjicywilnejszczeblacentralnego(rządGG),awniektórychprzypadkachterenowego.
WpowojennejPolscewydanowielepodstawowychźródełiopracowańdotyczącycheksterminacjiŻydówpolskich(zarównoŻydowska
KomisjaHistoryczna,przekształconapóźniejwŻydowskiInstytutHistoryczny21,jakiGłównaKomisjaBadaniaZbrodniNiemieckich[od
1949r.Hitlerowskich]wPolsce).WlatachpięćdziesiątychbadaczeŻIHopublikowaliwykorzystywanedodziśstudianatematpolityki
antyżydowskiejwposzczególnychdystryktach22.PowstałateżmonografiazagładyautorstwaArturaEisenbacha,podejmującawdużym
zakresiezagadnienieeksterminacjipolskichŻydów23.RozkwitbadańnastąpiłjednakdopieropodkoniecXXw.Powstałowówczaswiele
monografiigett,wktórychważnemiejscezajmowałokreseksterminacji24.W2004r.nakłademIPNukazałsiętomstudiównatematakcji
„Reinhardt”,będącypokłosiemmiędzynarodowejkonferencjizorganizowanejprzezinstytut,wktórymobokpracczołowychzagranicznych
historykówzajmującychsiętątematykąznalazłysięistotnetekstypolskichbadaczynatematgetttranzytowych,wymordowaniuŻydów
naMajdanku,deportacjidodystryktulubelskiegoczywreszciepostawludnościchrześcijańskiejwobecZagłady25.W2011r.powstała
naukowamonografiaRobertaKuwałkapierwszegoobozuzagładyakcji„Reinhardt”wBełżcu,przezdziesięcioleciaprawiezupełnie
zapomnianego26.WydanoteżtomstudiówpoświęconywielkiejegzekucjiŻydównaLubelszczyźnie,przeprowadzonej3–4listopada1943r.
(operacja„Erntefest”,Dożynki),któraprzezwielubadaczyuznawanajestzazakończenieakcji„Reinhardt”.Zamieszczonownim
