Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Z24ocalałych20zmarłozpowoduran,jakiezadanoimwnocyspędzonejwłaźni168.Tenopiszachowaniaukraińskichpolicjantów
stanowitylkomałączęśćtego,cowyrządzalioniŻydom,gdypatrolowaligettaalbopomagaliNiemcomprzydeportacjachiegzekucjach.
Naobszarachwiejskichpracowałoniewielupolicjantówniemieckich,aczasamiwogóleichniebyłoiwładzapozostawałaniemalwcałości
wrękachpolicjiukraińskiejilokalnejadministracji169.Wmarcu1942r.lokalniprzywódcyOUN-Bwydalipodwładnymrozkaz,bymasowo
wstępowalidopolicji.Staralisięmiećprzynajmniejjednegoczłonkaorganizacjiwkażdejjednostcepolicyjnej,copozwalałokontrolować
policję170.OUN-BpróbowałarównieżzastąpićczłonkówOUN-MwSchutzmannschaftenwłasnymiludźmi171.Napoczątku1943r.Biuro
Wschodniepolskiegorządunauchodźstwiedoniosło,że„głównymrdzeniemorganizacji[OUN-B]naWołyniujestblisko200posterunków
policyjnych”172.WpływOUN-BnaczęśćpolicjiukraińskiejdostrzegliteżNiemcy173.EliyahuJones,którypracowałwoboziepracy
niewolniczejwKurowicach,napisałwswoichwspomnieniach,żeukraińscypolicjanciwjegooboziebylinacjonalistami,dumnymiztego,
żenosząniebieskiemunduryiukraińskieczapki174.
ChociażGalicjaWschodniaiWołyńznajdowałysięwdwóchstrefachokupacjizodmiennymustrojemokupacyjnymipolityką
eksterminacjiŻydów,OUNdziałaławdwóchregionachidopasowałasiędodanegosystemupolitycznego.Samoutworzeniedwóch
różnychstrefokupacyjnychwsierpniu1941r.natomiastmocnorozzłościłoukraińskichnacjonalistówiwieluinnychukraińskichpolityków,
liczącychnato,żeNiemcystworząkolaboracyjnepaństwoukraińskiealboautonomicznyprotektoratukraiński175.
OkupacjawKomisariacieRzeszyUkraina,gdzierządziłErichKoch,byłaowielesurowszaodokupacjiwdystrycieGalicja,gdzieKarla
Laschawstyczniu1942r.zastąpiłOttoWächter.WReichkommissariatUkrainesystemszkolnictwazostałzmniejszonydoczterechklas
szkołypodstawowej,ponieważUkraińcówtamżyjącychzamierzanoprzekształcićwpewnegorodzajuniewolnikówalborobotników
przymusowych.Kochwyznawałnastępującypogląd:„jeśliUkraińcypracujądziesięćgodzindziennie,osiembędąpracowaćdla
mnie”176.WdystrykcieGalicjaUkraińcówtraktowanonatomiastznacznielepiej.Mielioniokoło70koncesjonowanychpism
(„gadzinówek”),systemszkolnictwawspieranyprzezRządGeneralnegoGubernatorstwa,adoRzeszymasowowysyłanonastudia
zdolnychukraińskichstudentówzGalicji.UkraińcybylizregułylepiejtraktowaniniżPolacy,chociażichrównieżwywożononaroboty
przymusowedoNiemiec177.
TakżezagładaŻydównaWołyniuiwGalicjiWschodniejprzebiegałyodmiennie.Wymordowanie570tys.ŻydówwGalicjiWchodniej
i250tys.naWołyniumożnapodzielićnaczteryetapy.Pierwszymetapembyłypogromy,przeprowadzonezarównowGalicjiWschodniej,
jakinaWołyniu.Zamordowanowtedy20–30tys.Żydów,częśćpodczaspierwszychmasowychegzekucji178.Wdrugimetapie,który
zacząłsięwczasiepogromówitrwałdokońca1941r.,EinsatzgruppeCzastrzeliłaokoło50tys.ŻydówwGalicjiWschodnieji25tys.na
Wołyniu.Trzecietapprzebiegałodmiennie.NaWołyniuokoło200tys.Żydówzostałorozstrzelanych.Einsatzkommandosoraz
SicherheitspolizeiiSicherheitsdienst,którympomagałapolicjaukraińska,rozpoczęłymordowaniewołyńskichŻydówpodkoniec1941r.,
azakończyłypodkoniec1942r.,natomiastwGalicjiWschodniejponad200tys.ŻydówwysłanodoobozuzagładywBełżcu,około
150tys.rozstrzelano,a80tys.zostałozabitychalbozmarłowgettachiobozachpracy.EksterminacjawiększościŻydówzGalicji
Wschodniejzakończyłasięlatem1943r.Wczwartymetapieokoło10procent(80tys.)wszystkichzachodnioukraińskichŻydówwalczyło
ożycie,ukrywającsięwlasach,wewsiach,wmiasteczkachalbomiastach.Większośćznich–od70do80procent–jednaknieprzeżyła.
Zostalizamordowaniprzezpolicjęukraińskąiniemiecką,nacjonalistówukraińskichimiejscowąludność179.
Policjaukraińska,podobniejakukraińscynacjonaliści,odgrywaławażnąrolępodczaswszystkichczterechetapówzarównonaWołyniu,
jakiwGalicjiWschodniej.BeznichwymordowanieŻydównatychterenachbyłobywzasadzieniemożliwe,gdyżznajdowałosiętamzbyt
małoposterunkówniemieckiejpolicji.Wlipcu1943r.wdystrykcieGalicjabyło4tys.ukraińskichpolicjantów,wdystrykciekrakowskim
540,awlubelskim464.InaczejniżwewszystkichinnychdystryktachGG(krakowskim,lubelskim,warszawskimiradomskim)wdystrykcie
Galicjaniebyłożadnychpolskichpolicjantów.PolacywGalicjiWschodniejpracowalitylkowPolicjiKryminalnej(Kriminalpolizei)albo
PolicjiKolejowej(Bahnschutz)180.W1942r.naWołyniubyło12tys.ukraińskichpolicjantówitylko1400Niemców181.Ogólnystosunek
niemieckichdoukraińskichpolicjantówwcałymKomisariacieRzeszyUkrainawyglądałpodobnie.Podkonieclistopada1942r.wmiastach
pracowało8700ukraińskichi2800niemieckichpolicjantów(stosunek3do1),anaobszarzewiejskim42600ukraińskichi3700
niemieckichpolicjantów(stosunek11do1)182.
UkraińscypolicjancipomagaliNiemcompodczasrozstrzeliwań,doprowadzającŻydównamiejscezbrodnialbozmuszającichdokopania
masowychgrobów.NierzadkosamaidentyfikacjaiwyłapywanieŻydówzależałoodwspółpracytychpolicjantów,podobniejakodpomocy
miejscowychurzędników,dysponującychlistamiżydowskichmieszkańców,albomiejscowejludności,którawiedziała,gdziemieszkająich
żydowscysąsiedzi.Pozatympolicjanciukraińscyczasamisamirozstrzeliwaliofiary183.6września1941r.wRadomyśluukraińskapolicja
pomogłaSonderkommando4awrozstrzelaniu1107dorosłychŻydów,asamazastrzeliła561młodychŻydów184.Podczasprzesłuchania
przezNKWDwlipcu1944r.JakowOstrowśkyjzrelacjonowałprzebiegakcjiunicestwienia3300Żydówwtrakciedwóchegzekucji.Spośród
wszystkichofiar1800zostałozabitychprzezNiemców,a1500przezpolicjantówukraińskich185.WedługStanisławaBłażejewskiego
ukraińskipolicjantAndrykDobrowolskizMałychSkałeknaWołyniuprzechwalałsię,żeosobiściezabił300Żydów186.
PolicjanciukraińscyodgrywalirównieważnąrolęprzypilnowaniuŻydówwgettach,obozachpracyitransportachdoobozówzagłady,
główniezGalicjiWschodniejdoBełżca.DeportacjeŻydówzeLwowadoBełżcarozpoczęłysię25marca1942r.itrwałydogrudnia.
NajwięcejŻydów–około50tys.–przetransportowanomiędzy10a23sierpnia1942r.187Bezwspółpracypolicjiukraińskiejnieudałobysię
przeprowadzićtychdeportacjiwciągukilkudni.Wmarcu1942r.weLwowiestacjonowałowsześciukomisariatach285policjantów
ukraińskich,aichogólnaliczbawynosiłanajprawdopodobniej320.Dolipca1942r.liczbatawzrosłado15oficerówi474policjantów.
1sierpnia1943r.pracowałoweLwowie827ukraińskichpolicjantówstacjonującychwjedenastukomisariatach.Najprawdopodobniej
wszyscypomagaliprzydeportacjach188.
Mimożeukraińskapolicjabyłaobokniemieckiejpolicjiiżydowskiejsłużbyporządkowejtylkojednązformacjibiorącychudział
wdeportacjach,zuwaginaliczebnośćiznajomośćterenupełniłabardzoważnąalbowręczcentralnąfunkcję.Najedenposterunekpolicji
weLwowie,liczącyod30do60ukraińskichpolicjantów,przypadałood2do3niemieckichpolicjantówzSchicherheitspolizeialbo
Sicherheitsdienst.Podczasdeportacjiprzyjeżdżałyczasamidodatkoweoddziałyniemieckiejpolicji,aleukraińskapolicjanadalznacząco
przewyższałaliczebniepolicjęniemiecką.Zregułynajednegoniemieckiegofunkcjonariuszaprzypadałodziesięciualbowięcejukraińskich
policjantów189.Pozatymukraińskimpolicjantom,zwłaszczanazachodniejUkrainie,gdziewieluznichsympatyzowałozOUNalbowręcz
doniejnależało,niebrakowałoideologicznychmotywacjidomordowaniaŻydówalbooczyszczaniakrajuz„wrogównarodu”,jak
torozumiałasamaorganizacja.PodczasdeportacjizobozujanowskiegoweLwowieoficerukraińskiejpolicjiskarżyłsię10sierpnia1942r.
nafuncjonariuszyOrganizacjiTodt,żeutrudniająmupracęipróbująratowaćŻydów190.
UkraińskapolicjaiUPA
Żydzi,którymudałosięprzeżyćlikwidacjęgettnajpierwnaWołyniu,apóźniejwGalicjiWschodniej,pracowaliwobozachpracyalbo
ukrywalisiępozanimi.Przebywaniepozaobozamipracybyłozbrodnią,zaktórązregułykaranośmiercią.PonieważnazachodniejUkrainie
rozlokowanotylkoniewieluNiemców,wykrycieŻydówzależałowdużejmierzeodwspółpracypolicjiizachowaniamiejscowejludności.
InnymczynnikiemznacznieutrudniającymprzeżycienatymobszarzebyładziałalnośćOUN-B,któranapoczątku1943r.utworzyła
UPA.OgólniesytuacjaŻydówukrywającychsiępozaobozamipracybyławostatnichmiesiącachczytygodniachokupacjinazachodniej
Ukrainietakfatalna,żeuciekalionidoobozówpracystrzeżonychprzezNiemców,aciczasamizazapłatąalbozbrakusiłyroboczejchronili
ichprzednacjonalistami191.
DowództwoOUN-ButworzyłoUPA,bykontynuowaćwalkęopaństwoukraińskienapoczątku1943r.OficjalnieOUN-Bnie
współpracowałazNiemcamiodlipca1941r.,kiedytoRSHAzaaresztowałBanderę,Stećkę,awnastępnychtygodniachimiesiącachokoło
1500dalszychczłonków192.ZNiemcamikolaborowaliinniukraińscypolitycy,powiązanizOUN-M,awjeszczewiększymstopniuzsamego
UCK,dowodzonegoprzezWołodymyraKubijowycza,ponadtozaświeluukraińskichintelektualistóworazosobyzatrudnione
wadministracji193.Wartododać,żedowództwoOUN-BprzetrzymywanebyłowareszciewBerlinieiwobozieSachsenhausen
nauprzywilejowanychwarunkach,jakospecjalniwięźniowiepolityczni,podobniejakdowództworumuńskiejŻelaznejGwardii194.
ChociażUPAoficjalnietraktowałaNiemcówjakowrogów,tojednakwalkiznimiprowadziłarzadko,ponieważNiemcytoczyliwojnęzich
głównymwrogiem,powracającymnaUkrainę–ArmiąCzerwonąiZwiązkiemRadzieckim.NarozkazdowództwaOUN-Bmiędzy19marca
a14kwietnia1943r.naWołyniuzdezerterowałozbroniąokoło5tys.ukraińskichpolicjantówiprzyłączyłosiędoUPA195.Zastąpiliich
polscypolicjanci,którzynierzadkomścilisięnaludnościukraińskiejzamorderstwaOUNiUPA196.Dezerterzy–ukraińscypolicjanci
–natomiastbyliludźmi,którzyprzedewszystkimw1942r.pomagaliNiemcomwprzeprowadzeniuZagładyinauczylisięwtrakciesłużby,
jakmożnaszybkowymordowaćcałągrupęetnicznąwdanymrejonie.TawiedzaorazogólnezałożeniadowództwaOUN-Bprzyczyniłysię
dotego,żeukraińscynacjonaliścizaczęliwiosną1943r.„oczyszczać”terenyWołynia,anapoczątku1944r.GalicjiWschodniejzludności
