Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
33
filozofówepokiodrzuciłowówczasantropocentrycznąteleologię,zgodniezktórą
wszystko,coistnieje,zostałostworzonedlaczłowieka,tojednakwciążrósłwsiłę
odłammyślicieliprzeświadczonychojejsłuszności
66
.ZdaniemLovejoya,byłto
efektrekompensaty,jakągatunekludzkiofiarowałsobiezapoczucieniższości
wobecnieskończonejliczbybytówzajmującychwyższąpozycjęwewszechświe-
cie.nKościółzawszenakazywałpojedynczemuczłowiekowikroczyćpokornie
zeswymBogieminiezapominaćoswejniższościwobecniezliczonychstwo-
rzeńponadnimwkosmicznejhierarchii.Tojednakczęstozachęcałogodotego,
bykroczyćdumniepośródstworzeńniższychodniegonatejskali.Czyżnie
byłonnieskończeniegodniejszyodnawetnajwyższychzwierzątdziękiswemu
udziałowiwumysłowymświetleboskiegorozumu?”
67
-pytałironicznieLovejoy,
określającjednocześniezasadęToutestcréépourl'hommejednymznajbardziej
osobliwychpomnikówludzkiejgłupoty
68
.
Pomimodominacjiprzekonaniaowyróżnionejpozycjiczłowiekawprzy-
rodzieijegonadrzędnymprawiedojejzasobów,wokresieodXVIdoXVIIIw.
możnajednakodnaleźćtakżeitakiepoglądy,którewyrażałyszczególnypodziw
orazideęszacunkuwobecśrodowiskaprzyrodniczego.Hasłapostulującepod-
miotowośćprawnąistotpozaludzkich(główniezwierząt)czyteżrównystatus
człowiekaiprzyrodyznalazłysięmiędzyinnymiwpracachtakichtwórców,jak:
TomaszCampanella,MicheldeMontaigne,JanJakubRousseau,WolterczyJe-
remyBentham
69
.JakpiszeWłodzimierzTyburski,omożliwościachnawiązywa-
niaintymnegodialoguzeświatemprzyrody,jejrytmie,potrzebiewtopieniasię
wjejharmonijnącałośćpisaliniemieccyprzedstawicieleromantyzmunaczele
zFriedrichemWilhelmemJosphemvonSchellingem,FriedrichemHölderlinem,
Novalisem
70
,FriedrichemSchleiermacherem
71
.
Jednakżeprawdziwaszansanazmianęsposobupostrzeganiaprzyrodyprzez
człowiekanadeszładopierowXIXw.wrazzważnymiodkryciaminaukowymi.
FrancuskiprzyrodnikJean-BaptistedeLamarckopublikowałw1809r.książkę
zatytułowanąFilozofiazoologii
72
,zawierającąpodwalinyewolucjonizmu.Wska-
zywałwniej,iżmateriażywapochodziodsubstancjinieorganicznych,które
wodpowiednichwarunkach,przyudzialeniewidzialnychfluidów,poddawane
sąreakcjomchemicznym,prowadzącdonarodzinżywejistoty.Drugimważnym
66
A.O.Lovejoy,Wielkiłańcuchbytu.Studiumhistoriipewnejidei,Gdańsk2009,s.171
67
68
i175-182.
Tamże,s.182.
Tamże,s.174.
69
W
.Tyburski,Człowiek–środowiskoprzyrodnicze…,s.43-50.
70
GeorgPhilippFriedrichFreiherrvonHardenberg.
71
Tamże,s.50.
72
A.Bednarczyk,Jean-BaptistedeLamarck:spórwokółmechanizmuewolucji:wdwuset-
nąrocznicęogłoszeniadziełaPhilosophieZoologique(1809),nKwartalnikHistoriiNauki
iTechniki”2009,t.54,nr3-4,s.31-98.
1020Kulturoweispołeczneźródławyobcowaniaczłowiekaześrodowiska
